Oorlog en Barmhartigheid

Geachte redactie,

Bij het zien van de bombardementen en verwoestingen in de steden is, naar mijn mening, datgene wat terugleidt naar de waarheid der dingen de gedachte aan de dood van Jezus. Ik kan geen andere verklaring bedenken dan deze: Christus volgen, stervend aan het kruis; zijn zoals Hij - dat is genoeg.

Daarom hebben wij, in alle eenvoud, ingestemd met het verlangen van de paus naar liefde en vrede. En net als hij erkennen wij dat vrede en liefde niet voortkomen uit een veroordeling van hen die oorlog voorstaan, maar uit een totale inzet voor de vernieuwing van een opvoeding die opkomt voor de erkenning van een "oer-schuld" aan de oorsprong van alle menselijke keuzes. In de naam van Christus wordt het erfzonde genoemd.

Wij kunnen geen oordeel vellen op basis van een zuiver psychologische of natuurlijke analyse en dus uiteindelijk op basis van het onjuiste begrip van macht dat voortkomt uit de mentaliteit van Saddam maar ook uit die van Bush. Een oordeel is mogelijk met de erkenning dat de schuld zeker zowel aan de ene als aan de andere kant ligt (en dat beide partijen zich hiervoor zullen moeten verantwoorden). Maar het is even duidelijk dat de oorsprong van de schuld noch bij de een, noch bij de ander ligt. De oorspronkelijke schuld, en daarmee de mogelijkheid van een schrikbewind, is een gif waarvan oorsprong en verblijf in een mysterie besloten liggen. Op dit niveau, dat voor ons ondoorgrondelijk is, schiet Gods barmhartigheid ons te hulp.

Maar waar ik het over heb, betreft niet alleen het hiernamaals. Want de barmhartigheid van God helpt al in het aardse bestaan. Daarom is er reeds in deze wereld de mogelijkheid van vrede voor sommigen en vertwijfeling voor anderen. God is barmhartig, het mysterie is een barmhartigheid die het kruis omvat. Voor sommigen betekent het kruis kastijding, berouw en nederigheid op een weg van vrede. Voor anderen is het een mysterie van grenzeloze woede.

Zo is, in de horizon van barmhartigheid, het gezicht van de Amerikaanse soldaat identiek aan het gezicht van de Iraakse soldaat die voor het kanon staat waarvan de granaat hem zal verbrijzelen. Ze zijn hetzelfde, en staan niet meer als vijanden tegenover elkaar. Wat een ondoorgrondelijk mysterie! In barmhartigheid wordt de vooruitgang van de liefde verwezenlijkt, die tot vergeving leidt. Als men niet tot dit punt komt blijft alles een leugen. En zelfs de rede raakt verstrikt in tegenstrijdigheden: men beschuldigt de ander of zichzelf tot het punt van volledige wanhoop.

Verlossing wordt gegeven door Christus te volgen: door zich in te leven in zijn begrip van de mens en te vragen om de genade om in zijn vrijheid datgene te doen wat Christus in zijn vrijheid deed: de overgave van sterfelijke zwakheid in de barmhartige handen van God, dat wil zeggen, van het mysterie van het zijn.

Denk aan de Psalmen of de profetische woorden van de Bijbel. God komt tussenbeide op het pad van het volk met profetieën of door zijn gezag, en zegt zoiets als: "Ik kastijd jullie! Jullie zullen gestraft worden, mijn volk!" Of hij gebruikt de profeten om tot het volk te spreken dat bang is omdat het zucht onder het juk van een heidense overheerser. Zo zegt de profeet Nehemia: "Wees niet bezorgd, want de vreugde van de Heer is uw kracht!" (Nehemia 8:10) Hij spreekt over God die het goede, het schone en het goede brengt, waarin het volk de energie vindt om alles wat gebeurt te beoordelen.

Dit stelt de mensen die een angstige en bedrukkende tijd doormaken in staat te beoordelen wat rechtvaardig of onrechtvaardig is. En ze zijn daartoe in staat in de mate waarin ze opgevoed zijn: als ze opgevoed zijn, dat wil zeggen, als ze een gids hebben, een oriëntatie, dan kunnen ze hun leraren volgend ja of nee zeggen tegen historische evidenties, tegen wat historisch onweerlegbaar is. In deze tijden heeft de paus voldoende redenen om nee te zeggen tegen oorlog, zelfs als de oorlog wordt gevoerd door mensen die voldoende redenen zouden hebben om oorlog te voeren. We moeten in gedachten houden wat de paus zegt, want het komt van een persoon die is opgevoed om te kijken naar wat er is gebeurd vanuit het perspectief van Gods wet en de herinneringen van het volk. Johannes Paulus II begon met te zeggen dat het verkeerd was om oorlog te voeren - verkeerd omdat er geen goede redenen voor waren. Toen voegde hij eraan toe: "God zal over jullie oordelen." Dit is een manier om degenen te waarschuwen die een historische verantwoordelijkheid op zich hebben genomen voor de toekomst (daarom voelen wij vooral een diep medeleven met degene die de verschrikkelijke verantwoordelijkheid voor de oorlog op zich heeft genomen).

Zeker, mijn moeder zou nooit de redenen voor oorlog hebben aangevoerd die de voorstanders nu naar voren brengen. Maar zij zou zich ook niet hebben aangesloten bij degenen die bezien vanuit een tegenovergestelde politieke berekening tegen oorlog zijn. Kijkend naar de een en naar de ander, zou mijn moeder gezegd hebben: "Laten we de Heer vragen ons te helpen." En dat vonnis zou haar vrede hebben gegeven. Maar niet uit onverschilligheid. Maar vanuit de wetenschap dat God de Heer van alles is en alles tot een goed einde brengt - hoe slecht het moment van de geschiedenis ook moge zijn.