34 miljoen inwoners, 390 verschillende volkeren, van wie er met 130 tot op heden nog geen contact is gemaakt of die zelf hebben gekozen om in afzondering te leven. Een gebied van 7,8 miljoen vierkante kilometer, waarin 240 talen worden gesproken. Langs de rivieren en in de bossen wonen inheemse volkeren met een prachtige verscheidenheid aan culturen, maar er is ook grof geweld en er spelen, vaak straffeloos, miljardenbelangen. In zijn oproep voor een bisschoppensynode over de Amazone van 6 tot 27 oktober, zei paus Franciscus op de Aparecida-conferentie in 2007 dat hij het belang van de regio inzag. Tot die tijd was het voor hem een verre realiteit, een wereld van verbeelding, wat het ook gemakkelijk voor ons kan zijn.

Traces vroeg bisschop Giuliano Frigeni, al veertig jaar werkzaam als een PIME missionaris in Brazilië, waarvan 20 jaar als bisschop van Parintins, hoe de roep van dat land en haar bevolking iedereen aangaat. In feite spreken de documenten ter voorbereiding van de synode over een gebied waar "de grote vragen van de mensheid naar boven komen". De sociale crisis en de milieu crisis van de Amazone zet vragen bij modellen voor ontwikkeling en productie voor de hele wereld, maar bovenal roept zij de Kerk op tot bezinning en vraagt haar om bekering. Het is "de mogelijkheid om Christus te presenteren in al Zijn bevrijdende macht" voor de mens. De synode zal het grote perspectief dat werd geboden door Laudato Si’ omzetten in daden, zoals aangekondigd in het voorbereidend document: "Nieuwe paden voor evangelisatie moeten worden ontworpen vóór en mét het volk van God in deze regio."

Kardinaal Cláudio Hummes, rapporteur-generaal van de synode, citeert vaak een Braziliaans lied: tudo está interligado, como se fôssemos um – alles is met elkaar verbonden, alsof we allen één zijn. Niet alleen omdat de Amazone voor de hele planeet een belangrijke (maar ook bedreigde) bron is van zuurstof en biodiversiteit, waarvan het behoud "structurele en persoonlijke veranderingen van alle mensen, van landen en van de Kerk vraagt", maar ook omdat de Amazone, zoals Kardinaal Hummes zegt, "nieuw licht kan brengen naar de Kerk in Europa en in de wereld."



Waarom is de Amazone belangrijk voor de Kerk?
Paulus VI was na het Tweede Vaticaans Concilie de eerste die zich het belang van de Amazone realiseerde. Op de Santarém meeting in 1972 met alle bisschoppen uit de regio, een vervolgbijeenkomst op de Medellin Conferentie in 1968 (en opgevolgd door de Puebla Conferentie in 1979), begreep de paus dat het ging om een onderwerp dat zeer ernstig was voor de Kerk en de wereld. Ten eerste, de Amazone weerspiegelt het eerste hoofdstuk van Genesis: God schiep de hemelen, de aarde, het water en de dieren ... het is de schoonheid van de schepping. Het weerspiegelt ook het derde hoofdstuk waarin God de mens schept. Als de mensen bescheiden blijven en de taak aanvaarden om zorg te dragen voor de schepping die God hen heeft toevertrouwd, ontdekken zij dat die hen was geschonken voor hun welbevinden. Hier noemen we haar "moeder aarde": zij die jou het leven schenkt en je voedt. Het is een relatie van genegenheid.

Kunt u deze relatie beschrijven?
Ik heb onlangs tegen enkele seminaristen, die hier enkele dagen doorbrengen, gezegd: "Jullie moeten leren dat de zaken hier langzaam gaan". Dat is niet vanwege luiheid, maar omdat de rivier langzaam stroomt! Als het water van de rivier snel zou stromen zou het ons allemaal meesleuren naar de oceaan, en zouden we niet meer stroomopwaarts kunnen reizen. In plaats daarvan stroomt de rivier langzaam, en maakt alles vruchtbaar. Soms overdrijft zij, zij treedt buiten haar oevers en bereikt huizen, maar zo langzaam dat de mensen de maromba hebben uitgevonden: zij verhogen de vloer met één of anderhalve meter, en leven zo, voorovergebogen om hun hoofd niet te stoten tegen het plafond, voor de duur van een à twee maanden, wachtend totdat de rivier zich weer terugtrekt. Driehonderd jaar oude bomen vallen om en maken zo plaats voor tientallen andere bomen die na verloop van tijd gaan groeien. Deze traagheid is het evenwicht van het ecosysteem. Het grote regenwoud is zo wonderlijk! Maar je ontdekt het alleen als je er middenin woont. De uirapuru begeleidt ons met haar gezang; haar tjilpen is al met de muziek van Bach vergeleken: als zij zingt, zwijgen alle andere vogels.

Waarom gaat de Amazone ons allen aan?
De Amazone leert ons dat de economie niet de baas mag zijn van de mensheid. Vandaag de dag wordt het leven bepaald door hen die het geld en de macht hebben, door hen die het hardste schreeuwen. Door onze blik te richten op deze realiteit wordt ons de mogelijkheid geboden te leren luisteren, eenvoudiger te leven. Dat betekent niet dat iedereen nu alleen nog maar mag fietsen, maar het herontdekken van de verdediging van het leven! Het menselijk leven, het leven, hier zoals in elk ander deel van de wereld, mag niet worden opgeofferd aan winst en uitbuiting.

Voor betekent de Amazone voor u?
Voor mij is het een school, school, en nog eens school. Het onderricht mij over de rijkdom die God aan deze wereld heeft geschonken, en waar de mens, met zijn intelligentie en zijn vrijheid, uit liefde voor hemzelf, zijn vrouw en zijn kinderen die na hem komen voor moet zorgen. Zoals ik zei in 2002 bij een ontmoeting met -toen- Kardinaal Ratzinger: de indios, de caboclos, de ribeirinhos zijn mensen zoals ik. Zij maken fouten. Ze kunnen boos worden. Wat kan hen helpen? Dat het evangelie hun leven binnenkomt om hen te helpen de verantwoordelijkheid die God hen heeft toevertrouwd te leven. Zoals Johannes Paulus II zei in Redemptor Hominis: Hij die Christus niet kent, weet niet wat er "in het binnenste" van de mens is. Deze mensen hebben het ook nodig om Christus te ontmoeten, Hem te beminnen, en een voorbeeld voor de Kerk te zijn zoals de eerste Christenen dat waren. De Amazone geeft mij deze oorspronkelijkheid terug.

De synode zal zich richten op het geweld tegen het milieu en het geweld tegen de inheemse bevolking: ontbossing, verdrijving uit hun dorpen, illegale inbezitname van land, roofbouw, het dumpen van chemisch afval, criminaliteit, mensenhandel....Rapporten van de lokale kerken spreken van "systematische schendingen van fundamentele mensenrechten".
Het is tegenwoordig meer dan ooit duidelijk dat projecten die het resultaat zijn van hebzucht en speculatie een puur economisch belang dienen. Ze bezetten het land, vernietigen het bos en vergiftigen de rivieren. Gisteren zag ik meer dan dertig vrachtwagens beladen met lange boomstammen: ze worden meegenomen van wie weet waar en met toestemming van wie weet wie. Er zijn zeer ernstige problemen. Maar het is belangrijk om niet te worden meegezogen door hen die alleen de natuur willen redden en geen interesse tonen in de mens. De Kerk is niet geroepen om alles te "dopen". De roep van de Amazone moet worden gehoord en worden ingevoegd in de menselijke en intelligente visie van Laudato si'.



Bestaat er een risico van mythologisering van de natuur of van de "goede wilde"?
De Amazone heeft het evangelie nodig. We kunnen onszelf niet reduceren tot verdedigers van de natuur of cultuur. Dat zou de mislukking van de synode betekenen. In plaats daarvan is de synode een reis van incarnatie. Het is onjuist dat culturen nergens behoefte aan hebben, dat ze "puur" zijn. Het eerste wonder wat Jezus deed was om de vreugde terug te geven aan een bruid en bruidegom, omdat zelfs de liefde tussen een man en een vrouw incompleet is zonder Zijn aanwezigheid. Het kwaad is de keuze van de mens gelijk te willen zijn aan God. Maar de mens is God niet, noch in de Amazone, noch in Cairo, Tokio, of New York. Evangeliseren is dit steeds opnieuw in herinnering brengen en duidelijk verkondigen dat God niet onbewogen blijft wanneer de mens door anderen wordt gekweld of anderen pijn doet. De synode moet de verantwoordelijkheid van de Kerk voor de evangelisatie opnieuw opwekken, niet alleen om het regenwoud en de inheemse cultuur te redden, maar opdat het licht van Christus de roeping van deze mensen en dit land groter, waarachtiger en mooier kan maken.

Wat leert u van "uw" mensen?
Toen een van onze missionarissen die een school voor de indios had gesticht naar Italië moest terugkeren, vroeg ik me af wat er met die school gedaan moest worden. Dus riep ik toen de ouders bij elkaar en kwamen er 600 indios. Ik kocht 5 koeien om hen te voeden en we spraken 4 dagen lang. Op zeker moment scheen het me dat we bezig waren dezelfde dingen te herhalen, maar een voormalig student vertelde me: "In iedere interventie is er een ander adjectief, werkwoord en klemtoon." Dus vroeg ik hem, "En wanneer stoppen we dan?" Hij zei: "Wanneer iedereen aan het woord is geweest en voorzien is in zijn behoefte naar elkaar te hebben kunnen luisteren". Dialoog met deze mensen houdt geen stemming in waarbij de winnaar de anderen aftroeft. Hun methode is luisteren.

Dat is hetzelfde codewoord voor de synode.
Inderdaad. Ik leer dit van hen. Ik geloof dat Jezus 30 jaar lang luisterde. Hij luisterde naar Maria, Jozef, de mensen, de schriftgeleerden en de farizeeërs. Hij voegde nieuwheid toe, Hemzelf, en Zijn diepere blik, in staat om het kwaad te overwinnen. In relaties en in pogingen om naar elkaar te luisteren kan kwaad schuilen, de behoefte om mijn idee te laten prevaleren. Een seminarist afkomstig uit de Sateré-Mawé stam schreef: "In het seminarie is er in tegenstelling tot het leven in mijn stam teveel lawaai. De mensen luisteren niet naar elkaar. Ik mis de stilte. In de stilte kun je beter begrijpen wat belangrijk is".



Wat betekent het om de missie daar te leven?
Ten eerste dat een missionaris nooit alleen een gemeenschap bezoekt. Er is altijd een klein "team" zodat het duidelijk is dat niemand de eigenaar is van het evangelie, maar dat het evangelie een ervaring is van de onderlinge verbondenheid van hen die zijn gestuurd. "Zoals de Vader Mij gezonden heeft, zo zend Ik U." Jezus vertrok vanuit een ervaring van gemeenschap met de Vader en de Heilige Geest, en groeide op in de gemeenschap van Maria en Jozef. Er bestaat geen missionering omdat je competent bent: Sint Paulus was zeer intelligent, maar ging altijd in gezelschap op reis. Ik werd hier naar toe gestuurd zonder dat ik ook maar wist wat de Amazone was, maar ik arriveerde samen met een vriend, pater Massimo Cenci. Hij was de rector van het seminarie. Ik luisterde altijd naar hem en vandaag nog denk ik aan wat hij mij 30 jaar geleden vertelde: hier leven jonge mensen hun verbondenheid met hun familie op dezelfde wijze als hun verbondenheid met de natuur; dat wil zeggen dat de moeder centraal staat. Dit is belangrijk. Toen pater Massimo besefte dat ze zich aan hem vastklampten als aan een moeder, hielp hij hen hun eigen oordeel te geven. Ze moeten beginnen vanuit zichzelf, zoals volwassenen. Hij hielp hen om trouw te blijven aan wat ze wilden. We moeten constant strijden tegen het beeld van de priester als "dorpshoofd", zodat de mensen niet ons, maar eerder Christus, die voor ons mens werd, gehoorzamen.

Geconfronteerd met het gevaar van spiritueel "kolonialisme" met inbegrip van het toepassen van westerse modellen heeft de paus ons in Evangelii Gaudium eraan herinnerd "dat het buiten kijf staat dat één cultuur het mysterie van de verlossing van Christus niet uitputtend behandelt". Zal de synode ook het thema van de inculturatie heroverwegen?
Het evangelie is geen super-cultuur. Het is de aanwezigheid van God die alles wat waar, mooi en juist is in iedere cultuur komt redden, en corrigeren wat niet goed is. Ik geloof dat we moeten gaan voor de vorming van vrouwen en mannen die zich door de ontmoeting met het evangelie bewust zijn van het menselijk leven, de economie en de ecologie. Dat zijn geen vakbondsleiders of voorzitters van verenigingen voor het behoud van de taal of voor de bescherming van veren of manieren om jezelf te beschilderen.

Op de synode zal ook worden gediscussieerd over de groei van evangelische groepen en pinksterbewegingen.
Dit is een niet te ontkennen realiteit. Vele katholieken, niet zeker genoeg van hun geloof, zijn hen gevolgd. Ik kijk altijd naar wat Benedictus XVI ons heeft gezegd over deze kwestie: Hij nodigde ons uit niet met hen te argumenteren, maar een intenser werk te beginnen, omdat het probleem een verzwakking is van het bewustzijn katholiek te zijn. Het gaat hier niet om zieltjeswinnerij, maar om een getuigenis dat leven geeft. Dus zei hij ons om ons niet negatief over hen uit te laten, maar kwaad te spreken over onszelf, wij die stoppen bij het opkomen voor het regenwoud en het evangelie en de werkelijk menselijke reis van Laudato Si’ vergeten.

U heeft in twintig jaar twintig priesters gewijd. Wat denkt u van de behoefte aan autochtone priesters, voor een Kerk met een "Amazone gezicht"? Kardinaal Hummes zei in een interview dat "de inheemse Kerk niet per decreet wordt geschapen. De synode moet een weg openen voor een proces dat voldoende vrijheid heeft en dat de echte waardigheid van iedere christen en ieder kind van God erkent. Dat is de grootsheid van deze synode. De paus kent het historisch belang hiervan voor de hele Kerk."
Ik zal je een verhaal vertellen. Onder mijn gelovigen is een getrouwde man, vader van zeven zonen en een dochter: twee van zijn zonen wonen in het seminarie omdat zij gezien hebben hoe hun ouders 8 uur per kano onderweg zijn om hun kinderen naar een catechismus bijeenkomst te brengen en weer op te halen. Dit doen zij al meer dan twintig jaar. Hij en zijn vrouw leerden van missionarissen om missionarissen te zijn. Ik breng mijn seminaristen naar het huis van die man en zeg: kijk naar hem! Hij is geen priester; hij is een vader. We moeten jonge mensen deze getuigen laten zien.

Om te kunnen antwoorden op het gebrek aan priesters en de behoefte aan sacramenten is er nu discussie over zeer controversiële thema's: de rol van de leek, mogelijke nieuwe vormen van bediening, en de wijding van getrouwde mannen of zelfs vrouwen. En men zegt dat je moet weten dat het celibaat in de inheemse cultuur niet bestaat.
De inheemse bevolking weet zeer goed wat het betekent uit liefde niet te trouwen! Het celibaat deed haar intrede in de geschiedenis als navolging van Christus. Het is niet begonnen door canoniek recht. De Kerk kiest ervoor het celibaat te leven om meer op Christus te gelijken. We weten heel goed dat er gehuwde priesters zijn in andere katholieke riten. Maar, dat gezegd hebbend, het probleem is niet om "de oplossing" te vinden: het belangrijkste is het bewustzijn, zoals in het geval van de vader waarover ik vertelde.

De paus dringt er op aan niet bang te zijn voor het nieuwe, en nodigt jullie bisschoppen uit om moedig te zijn.
Als de Kerk besluit dat het in de Amazone mogelijk moet zijn om te evalueren of zelfs gehuwde mannen gewijd kunnen worden zal ik gehoorzamen. De missie kan de Kerk ertoe brengen "uit haarzelf te treden" om te voldoen aan bijzondere noden. Maar dat is iets totaal anders dan te denken "O, eindelijk, priesters kunnen trouwen! Eindelijk, vrouwen kunnen priester worden!" Nee. Hier spreekt men over iets anders: gehuwde mannen, familievaders, die een buitengewoon bewustzijn en een buitengewone ervaring van de Kerk hebben. Bij hen kan de vraag opkomen hen te wijden. Ik ga naar de synode om te gehoorzamen aan datgene wat ons gezegd zal worden. De Amazone spreekt in de stilte en in de stemmen van hen die houden van het land en haar bevolking, niet in de stemmen van hen die houden van hun eigen projecten, onverschillig of het ze nu gaat om de vernietiging van het regenwoud of de Kerk.