“Wat neem ik mee van deze synode? Het beeld van ons, bisschoppen, en leken verenigd rond de paus, zoals gebeurde bij het eerste concilie van Jeruzalem: de apostelen en Sint Petrus riepen de heilige Geest aan om nieuwe wegen te zoeken”. Zo vat Mgr. Filippo Santoro, aartsbisschop van Taranto de drie weken van de synode gewijd aan de Amazone samen. Hij was daartoe uitgenodigd op grond van zijn 27 jaar als fidei donum in Brazilië, waar hij hulpbisschop van Rio de Janeiro en bisschop van Petrópolis was. “Het was mooi om te zien hoe de paus aandachtig was, luisterde, deelnam… Op een gegeven moment, toen hij sprak over de kenmerken die een priester moet hebben, zei hij: “We hebben iets nodig dat overloopt”.
Maar de blik van Mgr. Santoro is niet van iemand die alleen Brazilië en de Amazone goed heeft leren kennen. Het is ook de blik van een herder die, in een Europese stad als Taranto, rechtstreeks geconfronteerd wordt met de ecologische uitdagingen die deze synode met nadruk heeft benoemd.

Monseigneur Santoro, wat is uw analyse over deze drie weken?
Het was een belangrijke gelegenheid om te luisteren. Alleen zo’n houding kan ons helpen echt de redenen te begrijpen van de milieusituatie in de Amazone en het wereldbeeld van de mensen die daar wonen. Het was een gelegenheid om de schreeuw die daar oprijst te horen, die ons zou moeten doen wankelen en wakker schudden. Het geweld dat gebruikt wordt tegen de natuurlijke hulpbronnen wordt immers eveneens een daad van agressie tegen mensen. Een ander aspect dat ontwikkeld werd is het begrip van de cultuur van deze mensen, waarvan onze westerse mentaliteit veel kan leren: wij vergaren spullen, zij vergaren relaties met de natuur en de mensen. Tot slot was er een bespreking over het leven van de Kerk en de nieuw te volgen wegen. Een ander onderwerp dat besproken werd was inculturatie, een klassiek onderwerp van de missionaire dimensie.

In welke bewoordingen werd inculturatie besproken?
Behalve luisteren naar de Amazone-culturen hebben we ook gereflecteerd op de bijdrage die het evangelie aan deze culturen levert. Ze zijn ongetwijfeld erg rijk, maar er zijn ook elementen die gezuiverd moeten worden. De terechte nadruk op de waarde van deze culturen, nadrukkelijk onderstreept op de synode, mag ons niet laten vergeten dat het de nieuwheid van het evangelie is die ons de semina Verbi, het zaad van het Woord, dat reeds aanwezig is in hen, laat waarderen en tot volheid doet komen. Ook deze mensen hebben de erfzonde; het evangelie redt en brengt de verschillende werkelijkheden die ze ontmoet tot voltooiing.

Waartoe heeft de paus aangespoord in het werk dat is gedaan?
In zijn openingstoespraak heeft de paus gezegd dat de pastorale en ecologische uitdagingen de eerste prioriteit moeten krijgen. Onze blik, zo heeft hij uitgelegd, moet er een zijn van discipelen en missionarissen. Met andere woorden: de behandelde thema's moesten worden bekeken vanuit het perspectief van het geloof. Vervolgens werden in de lezingen afzonderlijke punten aan de orde gesteld, van het benadrukken van de waarde van de Amazone-wereld tot de aanspraak op specifieke ambten in het leven van de christelijke gemeenschappen.



De zogenaamde viri probati (‘beproefde mannen’) en de invoering van een vrouwelijk diaconaat.
Ja, het werd diverse malen gevraagd tijdens interventies van bisschoppen en auditors.

Beiden zijn genoemd in het slotdocument.
Het diaconaat voor vrouwen is in feite afgewezen. De Paus heeft een commissie benoemd om het onderwerp te bestuderen. Die liep echter vast wegens een gebrek aan historische bronnen voor een dergelijke instelling. Het wordt genoemd in het Nieuwe Testament, maar dat waren vrouwen die de gelovigen, die zich in de rivier lieten dopen, zouden helpen om zich te kleden. Het was een dienst, maar het houdt geen verband met de aard van het diaconaat zoals het toen was ingesteld als onderdeel van het wijdingssacrament. Het slotdocument van de synode zegt dat de auditors hun ervaringen en reflecties met de commissie willen delen en wachten de resultaten af. Dat is alles. Echter, wat betreft de viri probati is er een ingrijpende verandering ten opzichte van de aanvankelijke verwachtingen.

Wat bedoelt u?
Wegens het gebrek aan toegang tot de Eucharistie in de verschillende Amazone-gemeenschappen (in sommige streken blijven de gelovigen een of twee jaar van de Eucharistie verstoken) werd verwacht dat de wijding zou worden opengesteld voor gehuwde, liefst inheemse, mannen. Het slotdocument (111) heeft voorgesteld om criteria op te stellen voor de wijding van permanente diakens met een stabiel gezin. Daarbij komt de observatie dat dit een dermate belangrijk onderwerp is dat het dient te worden bediscussieerd in een algemene synode waarbij de gehele Kerk betrokken is. Dus: het onderwerp kan niet enkel in een regionale synode tot klaarheid worden gebracht. In ieder geval is het een uitzondering voor een bijzondere nood, geen nieuwe norm. Het priestercelibaat was geen onderwerp van discussie. De pers is hierbij niet behulpzaam geweest. En de paus leek geïrriteerd door het feit dat er te veel gewicht werd gegeven aan binnen-kerkelijke politiek, die hij marginaal acht in verhouding met het grote probleem van de schreeuw die uit de Amazone oprijst. Het hoofdthema was: de vernietiging van de regio, en, nog urgenter, de vernietiging van de volkeren die daar leven.

U bent de rapporteur geweest van een van de kleinere gespreksgroepen. In de samenvatting van uw document staat, dat met het oog op het priestertekort in de regio, alvorens naar oplossingen te zoeken, het noodzakelijk is zich af te vragen wat de reden hiervan is.
Ja, reacties op dit onderwerp houden in feite op bij de analyse van de gevolgen. In plaats daarvan moeten we ons afvragen waarom er maar zo weinig roepingen zijn tot het priesterschap, waarom er geen enthousiasme is om zich volledig aan Christus te geven. Voor mij staat het vast dat er levende gemeenschappen kunnen ontstaan waarin de verkondiging van Christus wordt ervaren als een verlossing in het heden, een aanwezige vrede, een volheid van leven. Zo kunnen de mooie roepingen tot het huwelijk worden geboren, maar ook tot de profetische vorm die de christelijke maagdelijkheid is. Dit is wat de paus zondag zei in de Angelus: het is de nieuwheid van het evangelie die alle culturen vernieuwt. Het evangelie identificeert zichzelf niet met een van deze uitdrukkingen, maar vernieuwt ze allemaal. "Er is geen standaard-cultuur, er is geen zuivere cultuur die de anderen zuivert; er is het zuivere Evangelie dat in de cultuur wordt opgenomen." Wat essentieel is, is de verkondiging van deze nieuwheid door een levend getuigenis tot aan de uiteinden van de aarde.

Zie ook: "De realiteit anders beleven, haar met open armen als een gave accepteren" [uit de homilie van Paus Franciscus tijdens de H. Mis bij de afsluiting van de synode (website vatikaan - engels)]

Wat heeft u, als bisschop van Taranto, geleerd van de Amazone-synode?
Er werd gesproken over een "ecologische schuld" aan de Amazone. Datzelfde geldt ook voor Taranto. Haar grote staalindustrie heeft veel mensen werk gegeven, maar tegelijkertijd heeft de vervuiling velen, zelfs kinderen, het leven gekost. Dit probleem moet worden opgelost met een specifieke investering voor de bescherming van het milieu. Ik heb dit gezegd tegen de nieuwe koper van de ILVA staalfabriek: stop onmiddellijk de verwoesting van het milieu. Anderzijds ben ik voorstander van het streven naar koolstofarme en alternatieve vormen van energie. Maar als deze overgang te snel wordt ingezet blijven vier tot vijfduizend mensen werkloos. We moeten met brede blik verder gaan, rekening houdend met zowel het milieuprobleem als met het probleem van de werkloosheid. Het is het idee van een integrale ecologie, die het milieu niet scheidt van de persoon die daarin woont. Zo wordt de schreeuw van de Amazone ook gehoord in Taranto en daagt ons direct uit. De urgentie en de schoonheid van het verkondigen van de opstanding van Christus, onze hoop zelfs in de meest kritieke omstandigheden, heb ik ook overgebracht naar Taranto.