Dit interview verscheen eerder in het mei nummer van De Nieuwe Koers

De kerk moet gelovigen leren hun geloof zonder schroom bloot te stellen aan het dagelijks leven, met alle crises van dien, zegt Julián Carrón. Want in de franjeloosheid die zich dan aandient, zouden we weleens kunnen ontdekken wat we écht nodig hebben om te leven.

Voor veel kerken levert de coronaquarantaine een onwennig gehannes op, met vieringen en ontmoetingen via het internet. De Italiaanse lekenbeweging Gemeenschap en Bevrijding hoefde wat dat betreft niet te schakelen, zij heeft er jarenlange ervaring mee. Al sinds 2016 kunnen mensen in de hele wereld met een videoverbinding deelnemen aan het leerhuis van de gemeenschap. Geen overbodige luxe: leden van de beweging zijn verspreid over zo’n negentig landen.

Comunione e Liberazione is in de jaren vijftig van de vorige eeuw in Milaan opgericht door priester Luigi Giussani. Deze priester zag het als zijn roeping om het christendom in ontmoeting te brengen met de toenemend seculiere cultuur. Die roeping leefde hij eerst uit als godsdienstdocent aan een seculier lyceum, maar al snel groeide Giussani’s werk uit tot een grote beweging, door pausen en leken geroemd. Onder de initiatieven die eruit voortkwamen, zijn lokale groepjes mensen die samen aan geloofsverdieping doen, bijeenkomsten rondom kunst, zoals muziek en literatuur, een Italiaanse voedselbank, missionaire broeder- en zusterschappen en een fraterniteit van gelovigen die de kuisheids- en armoedegelofte hebben afgelegd.

Nog steeds is er bijna wekelijks een online gedistribueerde ‘School van de Gemeenschap’ te volgen door alle wereldwijde filialen. De overdenking die dan ter beschikking wordt gesteld aan de deelnemers, wordt tegenwoordig verzorgd door Julián Carrón. Deze van oorsprong Spaanse priester volgde Luigi Giussani na diens overlijden in 2005 op als voorzitter van de Milanese geloofsgemeenschap. De 70-jarige Carrón was bereid om De Nieuwe Koers uitgebreid te woord te staan, ook al bevindt hij zich midden in de hectiek van een zwaar getroffen coronahaard in de periode tussen Pasen en Pinksteren.

Wat maakt de coronacrisis bij u los?
"Het was een schok, zoals voor iedereen. Maar tegelijkertijd heeft ze wel wat in beweging gezet; ons uitgedaagd om ons leven en ons geloof serieuzer te nemen. Een crisis helpt je de dagelijkse realiteit intenser te beleven. De vanzelfsprekendheid die je leven, je werk en je relaties gemakkelijk kunnen krijgen, is plotseling verdwenen.
Toen de pandemie uitbrak, heb ik onze gemeenschap erop gewezen dat het een kans is de Heilige Geest beter te leren kennen. Nu het erop aankomt, zei ik, kunnen we toetsen of ons geloofsleven tegen zwaar weer is opgewassen. 'Wie altijd en waarachtig religieus wil zijn,' zei onze oprichter Luigi Giussani, 'zal de werkelijkheid altijd en intens moeten beleven, zonder iets te vergeten of te verloochenen.'
Hij bedoelt daarmee dat je alles wat je in je leven meemaakt, moet kunnen herkennen als een roeping. En wie op God gericht is, zal proberen die roeping te beantwoorden."

'We worden overvallen door vragen, en nu onze dagelijkse routine wegvalt, lukt het ons niet meer om die vragen gemakkelijk weg te stoppen'

Welk antwoord zou er vanuit de kerken moeten klinken?
"De kerk zou haar leden in deze crisis moeten uitnodigen hun geloof op de proef te stellen, door het helemaal bloot te stellen aan het alledaagse leven. Pas als je dat doet, kun je een getuigenis zijn voor de mensen om je heen. Want dan blijkt hoe nuttig het geloof is. Nuttig, ja, want het geloof helpt je als een echt mens te leven, zonder weg te hoeven lopen voor de realiteit."

Op wat voor manier is het evangelie van Jezus Christus in deze tijd van betekenis?
"Het evangelie vertelt ons hoe God de geschiedenis is binnengegaan: als mens. Juist daarom kan Hij delen in onze pijn, kan Hij onze angst wegnemen. Dat laat het leven van Jezus’ leerlingen zien en dat beschrijven de evangeliën. Op een dag zag Jezus in Naïn een moeder, een weduwe, die de kist met haar gestorven zoon naar het graf bracht. Jezus werd bevangen door emotie, legde zijn hand op haar schouder en zei: ‘Vrouw, huil niet.’ Dat kun je toch niet maken! Deze vrouw is al weduwe en nu is ook haar zoon nog gestorven! Maar het waren juist die absurde woorden die de mensen met open mond achterlieten. Wie weet hoe die vrouw zich gevoeld moet hebben, geraakt als ze was door een omhelzing die ieder menselijk meevoelen overtrof, die haar weer hoop gaf? Voor haar bleek toen dat de dood niet het einde van alles was; die moeder en weduwe was er niet toe veroordeeld alleen te blijven. Want het zaad van de opstanding was aanwezig in de Mens die die ongehoorde woorden tot haar zei. En ze kreeg haar zoon levend van Hem terug."

Toch zullen veel mensen die lijden onder de coronacrisis de vraag kunnen stellen: Waar is God nu? Die vraag is ook de titel van uw laatste boek…
"Hoe kunnen we iets onzichtbaars, zoals liefde, zien? Heel eenvoudig: als we het bij iemand of bij onszelf zien gebeuren; als we verliefd worden of als we iemand belangeloze liefde zien tonen. Dit geldt ook voor het zien van God. We kunnen Hem herkennen als we Hem in iemand zien gebeuren. Als we een uiting van menselijkheid zien die ons verbaast en waarvoor we geen andere verklaring kunnen geven dan dat zij uit God is voortgekomen. Dán is Christus werkzaam in de wereld, hier en nu.
Een vriend schreef me: ‘Gisteren, tijdens een van de weinige werkpauzes, maakte ik toevallig een praatje met een collega. We werken in hetzelfde ziekenhuis, maar op twee verschillende reanimatieafdelingen. Hij vertelde me hoe hij in deze intense en moeilijke periode duidelijk kon zien wie er door de zekerheid van het geloof gesterkt werd.' Dat bedoel ik. Zoals je kunt opmerken hoe iemand verliefd is, kun je ook God waarnemen bij de mensen om je heen."

De kerken lopen leeg. Is de kerk in een seculier tijdperk nog wel in staat om hoop te verspreiden?
"Zeker, maar alleen als ze dat doet op de manier die Christus ons heeft geleerd. Door een hoopgevende aanwezigheid te zijn; door met ons eigen leven, dat door God veranderd is, iets van die hoop te laten zien. Dat getuigenis kunnen we niet eventjes zelf verzinnen. Onlangs sprak ik iemand van wie de echtgenoot positief getest is op corona. Ze mag hem niet bezoeken, ze mag geen minuut bij hem zijn. En ze heeft een klein dochtertje. Ze zei tegen me: ‘Op dit moment zou ik hem zo graag willen helpen, hem nabij willen zijn, en in plaats daarvan zit ik met mijn dochtertje opgesloten.’ Ik heb haar gezegd: ‘Je moet beantwoorden aan de omstandigheden waarin je zit, zoals ook jouw man dat probeert te doen. Hoe? Door Gods aanwezigheid te zoeken, die je angst overwint. Je kunt jouw man, terwijl hij in het ziekenhuis aan het coronavirus lijdt, alleen maar ondersteunen en helpen als jij jouw weg gaat. Dan zal hij – ook op FaceTime – aan jouw gezicht de hoop aflezen die ook hem kan ondersteunen. Zelfs als je geen woord kunt uitbrengen.’"

Christenen zijn zelf misschien wel net zo bang als alle andere mensen. Vragen we zo niet te veel van hen?
"Iedereen voelt een hernieuwde behoefte aan betekenis, aan volheid van leven. Dat moeten we serieus nemen. We mogen de genadige werking van het geloof in Jezus vandaag opnieuw ontdekken en daarvan getuigen. Dat is de bijdrage die de wereld – al is het onbewust – van christenen verwacht. Ik ben er dan ook van overtuigd dat onze erkenning van Christus en ons ‘ja’ tegen Hem, ook in het isolement waarin ieder van ons gedwongen zou kunnen zijn te blijven, al genoeg zijn. Ons 'ja' tegen God ís al een bijdrage aan de redding van ieder mens."

Wat dat betreft kan de kerk zichzelf dus juist nu herontdekken?
"Het lijkt mij dat de kerk en wij christenen die erin leven een unieke kans hebben om aan iedereen de relevantie van het geloof te laten zien. Om te getuigen van het nut van het geloof dat ons laat leven, in welke omstandigheid we ons ook bevinden. De Amerikaanse protestantse theoloog Reinhold Niebuhr heeft gezegd: ‘Nothing is so incredible as an answer to an unasked question.’ Het christendom poneert zich als antwoord op het probleem van de mens: de universele behoefte aan zingeving en aan volheid van het leven dat ons geen rust gunt. Maar om de relevantie van dat antwoord te kunnen beseffen, moet je je bewust zijn van de vraag. Paradoxaal genoeg heeft onze huidige crisis het voordeel dat ze het opkomen van die vragen bevordert. Dit kan een Godgegeven gelegenheid zijn om de vitaliteit van het christendom te begrijpen. De belofte van leven die ook vandaag nog zindert in Jezus’ woorden: ‘Wat heeft een mens eraan als hij de hele wereld wint, maar er het leven bij inschiet?'"

Gaat de hele wereld tijdens en na deze pandemie weer een hoop zinvolle vragen stellen?
"Ik stuurde onlangs een open brief naar een Italiaanse krant met de titel ‘Het ontwaken van de mensheid’. De waarde van elke crisis, zei filosofe Hannah Arendt, bestaat erin dat ze ons dwingt terug te keren naar onze vragen. Dit is een gelegenheid die we niet zouden moeten verliezen. De werkelijkheid is met volle kracht ons leven binnengevallen, heeft ons onze kwetsbaarheid en inconsistentie laten ervaren. We voelen een nieuwe vertwijfeling opkomen, over onze manier van leven, over de zin van ons leven. We blijven zo vaak stilstaan bij de schijn en de oppervlakte van de dingen. Het is de sleur van het leven of het is onze luiheid. Alsof heel de wereld besloten lag in de clichés die we bezigen, of in wat we zien door het sleutelgat van onze ratio. Maar die rationele blik is te nauw, en uiteindelijk verstikkend. Om het hele plaatje te kunnen zien, heb je soms weer even de impact van de realiteit nodig. Dat zie ik ook dezer dagen gebeuren. De mensen om ons heen schrikken ineens wakker, geprovoceerd door het coronavirus dat ons totaal heeft overrompeld. De rauwe werkelijkheid dwingt ons allemaal om dieper naar ons mens-zijn te kijken. We zijn weggerukt uit onze comfortzone en worden overvallen door vragen. Normaal gesproken stoppen we die vragen min of meer doelbewust weg. Nu onze dagelijkse routine wegvalt, gaat dat niet meer zo makkelijk. We moeten nu wel erkennen – al onze comfortabele denkschema’s ten spijt – dat ‘er meer is tussen hemel en aarde, Horatius, dan in jouw filosofie’, zoals Shakespeare het zei."

Hoe bidt u zelf in deze dagen? Zijn die gebeden anders dan die van vorig jaar?
"Het gebed heeft natuurlijk altijd een historische connotatie. Wat er nu gebeurt, móét mij – en mijn medemensen – wel ondervragen. Tegelijkertijd word je je juist bij dit soort gelegenheden bewust van de zekerheid die je leven draagt. Als de storm opsteekt, kunnen we onze zekerheid er niet bij bedenken; we hebben 'm of we hebben 'm niet. De storm laat uit de plooien van ons 'ik' tevoorschijn komen wat onze dragende kracht is. Natuurlijk maakte het virus mij ook van mijn kwetsbaarheid bewust. Psalm 8 zegt: ‘Wat is de mens dat Gij aan hem denkt?’ Dankzij mijn geloof kan ik, zoals Paulus schrijft aan de Galaten, leven 'in het geloof in de Zoon van God, die mij heeft liefgehad en zichzelf heeft overgeleverd voor mij’."

'Deze rare tijd tussen Pasen en Pinksteren is een unieke gelegenheid om de ervaring van stilte in onszelf te verlevendigen'

Nu nadert het pinksterfeest, en we zullen allemaal in meer of mindere mate nog in lockdown zitten. Hoe gaat u het vieren?
"In het offer van de thuisisolatie komt de roep van de verrezen Christus tot de Geest nog sterker naar boven. De roep dat Hij de aarde toch mag komen genezen, mag ondersteunen wie lijdt, en mag binnenvoeren in het huis van de Vader wie aan de pandemie overlijdt. De omstandigheden waar wij nu doorheen gaan, dwingen ons terug te keren naar de essentie. Daarom raden wij onze leden aan om thuis met het gezin de vieringen van de paus via de media te volgen. Net zoals we dat deden in de Goede Week en met Pasen. Dat is natuurlijk een voorstel zonder enige franje, maar juist die franjeloosheid kan voor ieder van ons een kans zijn om tot de bodem uit te zoeken wat we écht nodig hebben om te kunnen leven. Juist dit jaar kan de periode tussen Pasen en Pinksteren een unieke gelegenheid zijn om de ervaring van stilte in onszelf te verlevendigen. Voor Luigi Giussani was die stilte essentieel: ‘Stilte is geen leegte, het is een gebed; het bewustzijn tegenover God te staan, een vraag.’"

Twee boeken van priester Julián Carrón zijn in het Engels te lezen: Disarming Beauty (2017) en Where is God? (2020), geschreven samen met journalist en schrijver Andrea Tornielli.