Hooggeleerde heer rector,
Geachte professoren,
Beste broeders en zusters, goedemiddag!

Ik ben blij hier onder u te zijn. Ik dank de rector voor zijn welkomstwoord waarin hij reflecteerde op de traditie en historische wortels van de universiteit en op de belangrijkste uitdagingen waar we vandaag allemaal voor staan. De eerste taak van een universiteit is inderdaad het aanbieden van integrale vorming, zodat studenten worden toegerust met de instrumenten die nodig zijn om het heden te interpreteren en plannen te maken voor de toekomst.

Culturele vorming is echter nooit een doel op zich en universiteiten mogen nooit het risico lopen “kathedralen in de woestijn” te worden. Ze zijn van nature drijvende krachten van ideeën en bronnen van nieuwe inspiratie voor het menselijk leven en denken en voor het aangaan van de uitdagingen in de samenleving. Met andere woorden, het zijn generatieve plaatsen. Het is goed om universiteiten te zien als plaatsen die cultuur en ideeën voortbrengen, maar bovenal als plaatsen die de passie voor het zoeken naar de waarheid bevorderen, ten dienste van de menselijke vooruitgang. Op een bijzondere manier zijn katholieke universiteiten zoals de uwe geroepen om “de beslissende bijdrage te leveren van zuurdesem, zout en licht van het evangelie van Jezus Christus en de levende traditie van de Kerk, die altijd openstaat voor nieuwe situaties en ideeën” (Apostolische Constitutie Veritatis Gaudium, 3).

Ik zou nu een eenvoudige uitnodiging willen doen aan ieder van jullie: verleg de grenzen van de kennis! Maak van academische en culturele vorming een kritische ruimte die het leven begrijpt en erover spreekt, in plaats van concepten en theorieën te vermenigvuldigen.

In het boek Kronieken staat een kort bijbels verhaal dat ik graag met jullie wil delen. De hoofdpersoon, Jabes, richt deze smeekbede tot God: “O, dat U mij zegene en mijn grens vergrootte” (1 Kronieken 4:10). De naam Jabes betekent “pijn”, een naam die hij kreeg omdat zijn moeder veel pijn had geleden tijdens de bevalling. Toch wil Jabes zich niet opsluiten in zijn eigen pijn en blijven steken in klaagzangen. In plaats daarvan vraagt hij de Heer om “de grenzen te verleggen” van zijn leven, zodat hij een grotere, gastvrijere en gezegende plaats kan binnengaan. Het tegenovergestelde daarvan is zichzelf afsluiten.

Grenzen verleggen en een open ruimte worden voor de mensheid en de samenleving is de grote missie van een universiteit.

In onze tijd hebben we te maken met een ambivalente situatie met beperkte grenzen. Aan de ene kant zijn we ondergedompeld in een cultuur die gekenmerkt wordt door een weigering om de waarheid te zoeken. We hebben de vurige passie voor het zoeken verloren. We vinden liever troost en toevlucht in de ijle gedachte - het drama van de ijle gedachte! - we nemen onze toevlucht tot het idee dat alles gelijk is, dat alles hetzelfde is, dat alles relatief is. Aan de andere kant, wanneer de vraag naar waarheid opduikt in universitaire contexten en elders, kunnen we vaak vervallen in een rationalistische benadering, waarbij we alleen die dingen als “waar” beschouwen die gemeten, proefondervindelijk getest en aangeraakt kunnen worden, alsof het leven uniek beperkt is tot wat materieel en zichtbaar is. In beide gevallen zijn de grenzen beperkt.

Met betrekking tot het eerste type beperking vinden we een soort “intellectuele vermoeidheid”, die ons veroordeelt tot een permanente staat van onzekerheid, zonder enige passie, alsof het zoeken naar betekenis zinloos is en de werkelijkheid onbegrijpelijk. Dit wereldbeeld wordt uitgedrukt door sommige personages in de werken van Franz Kafka, die de tragische en schrijnende menselijke toestand van de negentiende eeuw beschrijven. In een dialoog tussen twee personages in een van zijn verhalen vinden we deze bevestiging: “Ik denk dat ze zich geen zorgen maakt over de waarheid omdat het te vermoeiend is” (Racconti, Milaan 1990, 38). Zoeken naar de waarheid is inderdaad vermoeiend omdat het ons dwingt buiten onszelf te treden, risico's te nemen en onszelf vragen te stellen. Maar door intellectuele vermoeidheid is een oppervlakkig leven aantrekkelijker voor ons, een leven dat geen nieuwe uitdagingen aangaat. Ook bestaat het gevaar dat we ons aangetrokken voelen tot een gemakkelijk, moeiteloos en comfortabel “geloof” dat niets in twijfel trekt.

Wat betreft de tweede soort begrensde grenzen lopen we vandaag de dag het risico opnieuw te vervallen in een “zielloos rationalisme”; geconditioneerd door een technocratische cultuur die ons hiertoe leidt. Wanneer menselijke wezens worden beschouwd als louter materie, wanneer de werkelijkheid wordt beperkt binnen de grenzen van het zichtbare, wanneer de rede wordt gereduceerd tot mathematische logica, wanneer de rede alleen uit het “laboratorium” komt, dan gaat de verwondering verloren en wanneer die ontbreekt, kan men niet denken; verwondering is het begin van de filosofie, het is het begin van het denken. Op deze manier verliezen we ons vermogen om ons te verwonderen, wat ons aanspoort om verder te kijken, om onze ogen naar de hemel te richten, om te graven in de verborgen waarheid die de fundamentele vragen aan de orde stelt zoals: Waarom leef ik? Wat is de zin van mijn leven? Wat is het uiteindelijke doel van deze reis? Romano Guardini vroeg zich af: “Hoe komt het dat de mens, ondanks zoveel vooruitgang, onbekend is met zichzelf en dat steeds meer wordt? Omdat hij de sleutel tot het begrijpen van zijn eigen essentie kwijt is. De wet van onze waarheid stelt dat de mens zichzelf alleen begrijpt als hij van bovenaf begint, buiten zichzelf, bij God, want het bestaan van de mens komt van Hem” (Preghiera e verità, Brescia 1973, 56).

Beste professoren, in plaats van te vervallen in intellectuele vermoeidheid of een zielloos rationalisme, mogen ook wij leren bidden zoals Jabes: “Heer, verruim onze grenzen!” Laten we God vragen om ons werk te zegenen, ten dienste van een cultuur die in staat is om de uitdagingen van vandaag aan te gaan. De Heilige Geest die we als geschenk hebben ontvangen spoort ons aan om te zoeken, om ruimtes te openen voor ons denken en handelen, totdat Hij ons leidt naar de volheid van de waarheid (vgl. Joh 16,13). We zijn ons ervan bewust, zoals de rector eerder zei, dat “we nog niet alles weten”. Tegelijkertijd drijft juist deze beperking ons voorwaarts, helpt ons de vlam van het onderzoek brandende te houden en een open venster te blijven naar de wereld van vandaag.

In dit verband wil ik mijn oprechte dank uitspreken: Dank u! Dank u, want door uw grenzen te verleggen, bent u een gastvrije omgeving geworden voor de vluchtelingen die gedwongen waren hun land te ontvluchten, te midden van grote onzekerheid, enorme ontberingen en vaak ondraaglijk lijden. Nogmaals hartelijk dank. We hebben zojuist een ontroerende videogetuigenis gezien. Terwijl sommigen oproepen tot het versterken van fysieke grenzen, hebben jullie als universitaire gemeenschap grenzen verlegd. Dank u wel. U hebt uw armen geopend voor hen die door lijden zijn getekend, om hen te helpen studeren en groeien.Dank u wel.

Inderdaad, wat we nodig hebben is een cultuur die grenzen verlegt en “sektarisme” vermijdt - en dank u dat u niet sektarisch bent - of die zichzelf boven anderen verheft. Een cultuur die ondergedompeld is als goede “zuurdesem” in onze wereld, die bijdraagt aan het algemeen welzijn van de mensheid. Deze verantwoordelijkheid, deze “grote hoop” is jullie toevertrouwd!

Een theoloog uit jullie land, student en professor aan deze universiteit, zei: “Wij zijn het brandende braambos dat God in staat stelt zich te manifesteren” (A. Gesché, Dio per pensare. Il Cristo, Cinisello Balsamo 2003, 276). Houd deze vlam levend; verleg grenzen! Wees alsjeblieft onrustig met de rusteloosheid van het leven, en wees rusteloze zoekers naar de waarheid, en laat uw enthousiasme niet afnemen opdat u niet toegeeft aan intellectuele lethargie, wat een zeer ernstige ziekte is. Wees protagonisten in het genereren van een cultuur zonder uitsluiting, compassie en aandacht voor de zwaksten terwijl u probeert de grote uitdagingen in onze wereld van vandaag het hoofd te bieden.

En vergeet alstublieft niet voor mij te bidden. Dank u wel!