We geloven als kinderen en handelen als mannen,” schreef Franz Jägerstätter in 1941. Het jaar daarop weigerde de Oostenrijkse boer, die in een klein dorpje aan de Beierse grens woonde en die in 2007 door de kerk werd zaligverklaard, om voor de nazi-zaak te vechten, terwijl hij heel goed wist dat het hem zijn leven zou kosten. Het was zijn eenvoudige, kinderlijke geloof dat hem tot deze beslissing bracht. Het was een geloof dat werd gevoed en bloeide door zijn relatie met zijn vrouw, Franziska, die de keuze van haar man accepteerde en hem vergezelde op zijn kruisweg. Hun buitengewone en tegelijkertijd zo gewone getuigenis werd geïllustreerd in een tentoonstelling, een van de meest bezochte op de Rimini Meeting. We spraken erover met een van de curatoren, pater Emmanuele Silanos van de Fraterniteit van de Missionarissen van Sint-Carolus Borromeus, die na zes jaar missiewerk in Taiwan sinds 2013 vicaris-generaal van het instituut is.

Wat wekte je interesse in Franz en Franziska?
Ik kende hun verhaal niet totdat ik tijdens COVID de film A Hidden Life van Terrence Malick zag, die hun verhaal op een bijzondere manier vertelt. Ik heb de film aan veel vrienden aanbevolen, waaronder een aantal families uit Padua. Vorig jaar, bij het overlijden van paus Benedictus XVI, organiseerden deze families een pelgrimstocht naar de geboorteplaatsen van de heer en mevrouw Jägerstätter en Ratzinger, die slechts een paar kilometer van elkaar verwijderd zijn. In St. Radegund hadden we het geschenk om Maria, een van de vier dochters van Franz, te ontmoeten en met haar te praten. Zowel het bezoek als onze dialoog met haar troffen ons zozeer dat we besloten een tentoonstelling voor te stellen voor de Meeting. Onze interesse werd gedeeld door enkele wetenschappers van het tijdschrift LineaTempo. De tentoonstelling is ontstaan uit de samenwerking tussen deze twee groepen.



Waarom was dat bezoek zo belangrijk?
Allereerst vanwege de dialoog met hun dochter. Toen we haar vroegen of zij en haar zussen ooit twijfels hadden gehad over de keuze van hun vader, was haar antwoord: “Nee, want onze moeder vertelde ons dat hij het goed had gedaan. Ze had gelijk: hij zou niet gelukkig zijn geweest als hij niet zo had gehandeld.” Toen realiseerde ik me dat het verhaal dat verteld moest worden niet alleen over Franz ging, maar over Franz en Franziska, over hun huwelijk. Iets soortgelijks was me overkomen bij andere heiligen: de context van de eenvoud waarin zij leefden bevestigt dat heiligheid nauw verbonden is met de alledaagsheid van een gewoon leven.

We kunnen zeggen dat dit het hart van het getuigenis is.
Ik herhaal wat Davide Prosperi zei op de internationale bijeenkomst van verantwoordelijken: ““Geroepen, dat wil zeggen gezonden: het begin van zending”, wat het thema is van de Dag van de Opening van het Jaar van de hele beweging. God drukt een verandering in de geschiedenis door de persoon, iemand die veranderd is door een ervaring van verbondenheid, wat voor Franz zijn relatie met Franziska was. Tijdens de dagen van de Meeting, onder de vele mensen die ontroerd uit de tentoonstelling kwamen, begreep een dierbare vriend, Adriano Dell'Asta, het generatieve punt van Franz's getuigenis toen hij sprak met een van de curatoren: “De kern van dit verhaal is de ervaring van barmhartigheid die hem bezielde.” En dit kwam door een ontmoeting: die met Franziska. Tot dan toe had hij lukraak geleefd, maar zij redde zijn leven. We kunnen zeggen dat barmhartigheid voor hem het gezicht van zijn vrouw had.



Welke betekenis heeft je ontmoeting met Franz voor je eigen leven?
Ik werd getroffen door wat Erna Putz, de biograaf van Franz, zei in de video die speciaal voor de tentoonstelling is opgenomen: “Door het lezen van de brieven van het echtpaar wilde ik een heilige worden.” Het lezen van hun verhaal wakkerde in mij het verlangen naar heiligheid weer aan, waartoe alle gedoopten geroepen zijn. Iets dergelijks was ook met Franz gebeurd: zijn weg om trouw te blijven aan de keuze die hij had gemaakt was niet lineair. Ook hij had twijfels, niet in de laatste plaats door druk van buitenaf. Maar een paar weken voor zijn executie vertrouwde de gevangeniskapelaan hem toe dat een priester, pater Franz Reinisch, zelf het martelaarschap had ondergaan. Dit nieuws stelde hem gerust en stelde hem in staat om te zeggen: “Ik ben op de goede weg.” Wanneer je iemand vindt die belichaamt wat jij voelt, die dieper dan jij leeft wat jij ervaart, dan zeg je: “het is ook mogelijk voor mij.” Het is hetzelfde wat er met ons gebeurt als we Franz en Franziska tegenkomen. Erna Putz zei opnieuw: “Hun verhaal leert ons dat je leven geven voor Christus de vervulling van ons leven is en vreugde geeft.” Je leven geven om van Christus te getuigen geeft vreugde: dat is ook de betekenis van zending. En voor mij, als missionaris, is het een fundamentele herinnering.

Zoals je al zei, was er geen gebrek aan twijfels en meningsverschillen. Tijdens zijn verhoor vertelde de Oostenrijkse ambtenaar hem dat zijn gebaar nutteloos was, dat het de uitkomst van de oorlog niet zou veranderen. Zijn medeburgers waren dezelfde mening toegedaan, zelfs na zijn dood.
De ambtenaar vroeg hem waarom hij het deed, aangezien het de uitkomst van de oorlog niet zou veranderen: Deed hij het om een principe te bevestigen? Nee. Franz gaf zijn leven voor één persoon, Christus, die aanwezig werd in zijn ontmoeting met Franziska. Hij offerde zijn leven aan Degene die het redde.

Er werd hem ook verteld dat zijn keuze om bezwaar te maken tegen het naziregime in zijn hart opgesloten zou blijven. Waarom zette zijn christelijke geweten hem ertoe aan om zijn beslissing openbaar te maken?
In Malick's film zegt de pastoor die hem wil ontmoedigen tegen hem: “Het kan God niet schelen wat je zegt - alleen wat er in je hart zit.” Het is een verschrikkelijke zin, de laatste verleiding die hij in de gevangenis onderging. Het is verschrikkelijk omdat het een dualisme suggereert tussen geloof en leven. Jezus stuurde de discipelen om publiekelijk te getuigen van hun geloof zonder bang te hoeven zijn voor belediging. Natuurlijk kunnen er bepaalde historische omstandigheden zijn die wijzen op voorzichtigheid bij het zich publiekelijk blootgeven, maar deze voorzichtigheid kan niet gepaard gaan met samenwerking met het kwaad en het expliciet afwijzen van getuigenis, anders zou het in tegenspraak zijn met wat Jezus van ons vraagt, om ons niet te schamen voor Hem en niet bang te zijn, “want de Heilige Geest zal jullie leren wat jullie moeten zeggen.” In deze zin komt een belangrijke factor duidelijk naar voren uit de tentoonstelling.

En dat is?
Franz streefde niet naar het martelaarschap en hij wilde zijn gezin niet in de steek laten, zozeer zelfs dat hij vroeg om militaire dienst in de medische dienst, maar dat werd hem geweigerd. Een publiek getuigenis is geen opzichtigheid, geen spieroefening, maar een antwoord op de liefde die iemands leven overneemt. Van iedereen wordt gevraagd om binnen zijn of haar roeping alles te geven in wat hij of zij dagelijks doet. Op dit moment wordt er bijvoorbeeld van mij gevraagd om in Rome te blijven om de Fraterniteit waar ik deel van uitmaak te dienen. Dit is waar mijn “missie” nu uit bestaat, ook al lijkt het anders dan toen ik in Taiwan was.

Een centraal punt is Jägerstätter's dramatische relatie met de kerk. De gevangeniskapelaan begeleidde hem in zijn keuze, terwijl de pastoor en bisschop hard hun best deden om hem te ontmoedigen.
Enkele feiten om te begrijpen. In 1937 had Pius XI in zijn encycliek Mit Brennender Sorge duidelijk gemaakt dat het niet mogelijk was om tegelijkertijd christen en nazi te zijn. Het jaar daarop stemde 99% van de Oostenrijkers in het volksreferendum voor inlijving bij het naziregime. Een paar dagen eerder had de Oostenrijkse bisschoppenconferentie een document uitgegeven waarin ze opriepen om voor te stemmen. Franz was het onmiddellijk oneens met dit standpunt. Waar kwam zijn stoutmoedige houding, die zijn voorgangers tegensprak, vandaan? Allereerst uit een buitengewoon onderscheidingsvermogen, om tot op de bodem van zijn eigen hart en geweten te gaan. Maar dit was voor hem mogelijk omdat hij diep geworteld was in het geloof van de kerk, in gehoorzaamheid aan de paus en zijn leergezag. Het zou verkeerd zijn om te zeggen dat Franz de kerk niet gehoorzaamde... in zekere zin was hij een van de weinigen die echt gehoorzaamde! Ik zou een zin willen toevoegen die in zijn geschriften staat: “Als God mij niet de kracht en de genade had gegeven, dan zou ik misschien gewoon hetzelfde doen als de meerderheid”. Martelaarschap is een genade. Het is een genade om gevraagd te worden het te ondergaan en het is ook een genade om ja te antwoorden. Ik hoorde zoveel mensen op weg naar de tentoonstelling uitroepen: “Ik zou het niet gekund hebben, ik zou het niet gekund hebben.” Maar uiteindelijk zijn zending en getuigenis precies dat: ja zeggen tegen wat Christus nu van je vraagt. Net als voor Franziska.

In zijn voorwoord bij de catalogus noemde kardinaal Zuppi Franziska een “wit martelaarschap”.
Ze was pas dertig jaar oud toen haar man stierf. Daarna, zeventig jaar lang, leed ze onder het onbegrip en de beledigingen van haar dorpsgenoten; ze kreeg niet eens haar oorlogsweduwenpensioen, maar bovenal moest ze de stilte verdragen die over het verhaal van haar man viel. Pas in 1997 werd haar man door de Oostenrijkse staat gerehabiliteerd en in datzelfde jaar begon het proces van zaligverklaring. In 2007, op de dag van zijn zaligverklaring, kuste Franziska de urn met de as van Franz en gaf deze aan de bisschop van Linz. Met dat gebaar was het alsof ze de Oostenrijkse kerk hun zoon teruggaf die jarenlang vergeten was en wiens nagedachtenis alleen zij had gekoesterd.

Op welke manier?
Door te volgen wat Franz haar had geschreven in zijn brieven vanuit de gevangenis: geen wrok koesteren tegen iemand, iedereen vergeven, zelfs degenen die haar pijn zouden doen. Ze was haar hele leven boerin, voedde haar dochters op en ging naar de mis. Een eenvoudig leven. Franziska leefde door de herinnering aan haar man te koesteren en na verloop van tijd de redenen te leren die hem hadden bewogen. Zo is het ook voor ons: we leren alles stap voor stap te geven, in de kleine dagelijkse ja's, aan onze vrouw, man, kinderen...

Heel veel mensen kwamen met tranen in hun ogen uit de tentoonstelling. Welke ontmoetingen hebben je het meest geraakt?
Zoveel. Ik herinner me een man die zei: “Ik heb me altijd druk gemaakt om mijn gezin een perfect leven te geven, maar nu realiseer ik me dat het enige dat telt is hen te laten zien wat het leven waard maakt om voor te leven.” In die zin is het commentaar van Paul Kahn, een Amerikaans-Joodse jurist en spreker op een van de bijeenkomsten op de Rimini Meeting, verrassend: “De kern van deze tentoonstelling zijn niet de sociologische aspecten, maar de vraag: Wat is waard om je leven voor te geven?”