Het vond plaats in twee maanden maar duurde drie jaar en is eigenlijk nog niet voorbij. Op 27 oktober jl. viel in het Vaticaan het doek voor de tweede en laatste sessie van de “Synode over Synodaliteit” waartoe paus Franciscus het initiatief had genomen. Tijdens zijn reis naar België eind september legde de paus het synodale proces als volgt uit: “Het synodale proces moet een terugkeer zijn naar het evangelie; het moet niet onder zijn prioriteiten een of andere 'modieuze' hervorming hebben, maar de vraag stellen: hoe kunnen we het evangelie brengen aan een samenleving die er niet meer naar luistert of zich van het geloof heeft gedistantieerd? Laten we ons allemaal deze vraag stellen.” Verkondiging en zending, zodat de Kerk de mensen van vandaag kan ontmoeten. Terwijl het werk aan de gang was, vroegen we mgr Paolo Martinelli, apostolisch vicaris voor Zuid-Arabië en synodevader, om het verband tussen deze woorden uit te werken.

Deze tweede sessie van de synode lijkt minder gericht op specifieke onderwerpen en meer op het voorstellen van synodaliteit als een manier om gemeenschap in de kerk te beleven. Is dit het geval?
Ook ik heb deze duidelijke indruk. De eerste fase van de synodale vergadering, in oktober 2023, bracht veel onderwerpen aan het licht, zeer gevarieerd, waarvan sommige zeer verschillende reacties opriepen. Bovendien waren het vaak onderwerpen die historische en theologische studie nodig hadden om goed beoordeeld te worden. In de afgelopen maanden heeft paus Franciscus besloten om deze meer complexe kwesties toe te wijzen aan tien specifieke commissies die de kwesties in detail zullen bestuderen en minstens tot juni 2025 zullen blijven werken. Op deze manier zal het werk van de tweede sessie zich vooral richten op de relatie tussen communio en synodaliteit en op de praktische uitvoering van de synodale actie die in de Kerk op elk niveau moet worden beleefd, van parochies tot bisdommen, rekening houdend met alle concrete structuren waarmee de Kerk op lokaal niveau is georganiseerd.



Welke hervormingen vraagt de paus van de Kerk?
Franciscus heeft herhaaldelijk gezegd dat het doel van dit synodale proces, in plaats van het bereiken van specifieke punten, het verwerven van een stijl is waarin men leert zijn geloof te beleven met een gevoel van gedeelde verantwoordelijkheid. Bovendien zou ik zeggen dat de fundamentele hervorming waar de paus op hoopt bestaat uit het inhoud geven aan de pastorale bekering van de hele Kerk, zoals hij al had bevestigd in Evangelii gaudium. Het is de kerngedachte van de “uitgaande Kerk”, de Kerk in een permanente staat van missie; een Kerk die niet in zichzelf gekeerd blijft in haar bureaucratie, maar een passie voelt voor de mensheid, de noodzaak voelt om Christus naar iedereen te brengen. Paus Franciscus wil dat elke gelovige werkelijk een “missionaire discipel” is, toegewijd aan het beleven van zijn geloof, niet binnen de kerk, maar in het gezin, op school, op het werk en in de samenleving, waar de vrouwen en mannen van onze tijd leven, hopen, lijden, vallen en weer opstaan, op zoek naar wat zin kan geven aan het dagelijkse zwoegen en vervulling aan het hele leven. Vanuit dit perspectief is synodaliteit constitutief voor zending, om iedereen in staat te stellen Christus te ontmoeten. Bovendien is het de wens van de paus dat de structuren van de Kerk - bisdommen, parochies, bisschoppenconferenties en de verschillende curieën - geen centra van bureaucratie zijn, maar praktisch gericht zijn om de aanwezigheid en de zending van de Kerk in de wereld te ondersteunen. Daarom wilde hij dat de titel van de tweede fase van de synode “Hoe een synodale Kerk in missie te zijn” zou luiden.

Wat heeft u geleerd van uw deelname aan het werk?
Het mooiste wat ik van de synode heb geleerd is het delen van ervaringen door wederzijds getuigenis. Centraal staat het verhaal van kerkelijk leven, luisteren naar elkaar en waarderen wat de ander communiceert in relatie tot de christelijke ervaring. Het is altijd weer verbazingwekkend om te zien hoe Gods genade over de hele wereld aan het werk is, zelfs in de moeilijkste contexten. Ik heb in het verleden al aan verschillende synodes deelgenomen als adviseur, en ik was altijd getroffen door de ontmoeting met bisschoppen van over de hele wereld die verhalen deelden over het leven van hun kerken. Dit aspect wordt nu versterkt. Een synodale Kerk wordt niet bereikt door het vermenigvuldigen van structuren maar door naar elkaar te luisteren en getuigenissen te delen, samen te ontdekken wat God concreet van ons vraagt om de ontmoeting met Christus aan iedereen over te brengen.

In de landen waar u uw bediening doet, maken christenen 2% uit van de bevolking. Wat betekent het om de Kerk op te bouwen in zo'n context?
De Kerk wordt opgebouwd door ruimte te geven aan de werking van de Heilige Geest, die werkt in de sacramenten, charismatische gaven en verschillende roepingen en bedieningen. Onze kerk is een minderheidskerk, maar zeer levendig. We zijn een kerk van migranten uit meer dan honderd landen. Het ontroert me om te zien hoe het mogelijk is om in Christus verenigd te zijn temidden van de verscheidenheid aan tradities en culturen. Ik denk dat deze toestand, die van de migrant, iedereen helpt om in het reine te komen met de betekenis van het geloof en wat het geloof te zeggen heeft in het dagelijks leven. Wat de Kerk opbouwt is de ervaring van hoe het geloof het leven verlicht en een menselijker, intenser en waarachtiger leven voortbrengt. Veel van onze gelovigen wonen elke zondag en zelfs door de week de heilige Mis bij. We hebben veel verenigingen en bewegingen voor volwassenvorming. Ouders zijn erg toegewijd om hun geloof aan hun kinderen door te geven. Het ontroert me om de passie te zien die ze hebben om het geloof aan de jongere generatie over te brengen door zoveel offers voor hen te brengen.



Waarom benadrukt de paus het concept van synodaliteit?
Ten eerste heeft hij het idee van de synode overgenomen uit de traditie van de vroege christelijke eeuwen. Johannes Chrysostomus zei dat de Kerk en de synode synoniemen zijn, wat duidt op de actieve betrokkenheid van alle gelovigen bij de reis van de Kerk onder het gezag van de bisschop en opvolger van Petrus. Bovendien ontwikkelde Franciscus de intuïtie van Paulus VI, die in 1965 de Bisschoppensynode instelde als instrument om de geest van het Tweede Vaticaans Concilie voort te zetten en om in de Kerk de raadpleging van de bisschoppen in te stellen om de paus te helpen in zijn bestuur. Hij wilde in het bijzonder niet alleen de synode als een institutionele gebeurtenis en proces onderzoeken, maar ook het idee van de synodale Kerk, van synodaliteit als een kerkelijke manier van leven, als een praktische manier om uitdrukking te geven aan de Kerk als een mysterie van gemeenschap.

Is synodaliteit een uitdrukking van gemeenschap?
Gemeenschap beschrijft het ontologische fundament van de Kerk. Gemeenschap is altijd verbondenheid met God in Christus en onder de gelovigen, die in Hem één lichaam vormen, het heilige volk van God. Synodaliteit is een concrete manier om deze diepe identiteit van de Kerk uit te drukken. De Kerk als gemeenschap wordt uitgedrukt als een gemeenschappelijke en gedeelde reis van alle gelovigen.

Wat houdt dit in?
Allereerst een hernieuwd bewustzijn van het eigen doopsel. Gedoopt zijn betekent niet dat we slechts “klanten” zijn, passieve subjecten in de Kerk, maar stelt ons in staat om protagonisten te zijn, actieve deelnemers in de Kerk. De Dogmatische Constitutie over de Kerk van het Tweede Vaticaans Concilie, Lumen Gentium, stelt in paragraaf 12 dat iedere gelovige door het doopsel de sensus fidei heeft ontvangen, de geloofszin, die als een bovennatuurlijke 'reukzin' is die je in staat stelt te herkennen wat overeenkomt met het christelijk leven en wat tegengesteld is, wat de Kerk opbouwt en wat haar verdeelt. Wanneer men authentiek het christelijk leven leeft groeit dit geloofszintuig en stelt het ons in staat om actief mee te werken aan het leven van Gods volk. Bovendien stelt dezelfde conciliaire tekst dat het volk van God profetisch is omdat het bezield is door charismatische gaven die de geest vrijelijk schenkt voor de gemeenschappelijke opbouw en zending van de Kerk in de wereld.



Daarom zijn synodaliteit en zending nauw met elkaar verbonden.
De praktijk van synodaliteit zou het geloofsbesef van de gelovigen moeten versterken, om samen de stappen te onderscheiden die genomen moeten worden voor zending volgens de verschillende sociale contexten en de verschillende charisma's, waardoor de Heilige Geest de Kerk in staat stelt om de nieuwe uitdagingen van evangelisatie aan te gaan. Vanuit dit perspectief leidt synodaliteit ons weg van een individualistische en particuliere opvatting van geloof en spoort het alle gelovigen aan om medeverantwoordelijk te zijn, ieder volgens zijn of haar gaven, voor de zending van de Kerk in de wereld.

Op de laatste Rimini-bijeenkomst gebruikte u deze uitdrukking: “Gezonden door iemand, aan iemand, met iemand.” Deze uitdrukking kwam terug tijdens de Dag van de Opening van het Jaar van CL. Wat betekent het in uw ervaring?
Mijn avontuur in Arabië begon toen ik bericht kreeg dat Paus Franciscus mij tot apostolisch vicaris had benoemd. Ik realiseerde me eigenlijk dat de enige adequate reden om naar dat land te gaan het feit was dat ik door hem gezonden was. Deze ervaring is geworteld in Jezus Christus zelf: Hij is degene die door de Vader is gezonden. Wij nemen deel aan zijn zending. Christus heeft mij bereikt via de Kerk, via mijn benoeming door de paus. Daarom is het van vitaal belang om altijd in relatie te blijven met degene die je zendt. Op dezelfde manier kun je niet denken dat je de missie alleen kunt beleven. Het onderwerp van zending is altijd een gemeenschap. Daarom is het belangrijk om de gezichten te herkennen van degenen die samen met mij geroepen zijn, te beginnen met de broeders, zusters, priesters en zovele gelovigen met wie ik me diep verbonden voel. In mijn vicariaat zijn er ook enkele families van Gemeenschap en Bevrijding en twee Memores Domini die echt een groot getuigenis van liefde voor de Kerk geven.

En “naar wie” bent u gestuurd?
Voor mij zijn het in de eerste plaats de trouwe migranten, die in dat land zijn om te werken. Ik heb een heel levendig beeld van toen ik de Heilige Mis opdroeg voor het begin van mijn bediening in Abu Dhabi en tussen de gelovigen uit zoveel verschillende landen liep, gekleed in hun traditionele klederdracht: Filippino's, Indiërs, Pakistani, Sri Lankanen, Libanezen, Afrikanen, Zuid-Amerikanen... Allemaal mensen die ik nu regelmatig ontmoet als ik pastorale bezoeken breng aan de parochies van het vicariaat. Ik voel me ook gezonden naar de gelovigen van andere religies; ik denk aan de moslim- en joodse gelovigen die ik vaak ontmoet in het Abrahamic Family House, een centrum dat een katholieke kerk, een moskee en een synagoge huisvest en de interreligieuze dialoog bevordert. Ik denk aan de hindoegelovigen die me onlangs uitnodigden om te spreken over de christelijke betekenis van harmonie. Ik ben gezonden om te getuigen van het goede leven van het evangelie en om samen met hen te wandelen, wetende dat we ons mens-zijn delen en dat het mens-zijn zin zoekt, ultieme zin, en een verlangen is naar God. Op deze manier wordt gezonden worden een principe van kennis en genegenheid dat me doet beseffen dat elke persoon aan mij gegeven is, een geschenk is, en dat de vervulling van mijn zending en de mogelijkheid van ware vreugde verloopt via de relatie met elk van hen.