De heropening van de Notre Dame in Parijs wordt gevierd als symbool van het geloof en de duizendjarige eenheid van Frankrijk die na de brand op 15 april 2019 is herboren. Er is internationaal solidariteit getoond voor de wederopbouw en de kathedraal keert terug naar haar oude schoonheid met een innovatieve restauratie waarbij wit domineert over de kleuren van de eeuwen, een schouwspel van licht. De kathedraal is gewijd aan Onze Lieve Vrouw en staat op het feest van de Onbevlekte Ontvangenis als een teken van hoop voor Frankrijk en de wereld.

De Onbevlekte Ontvangenis is het teken van de overwinning op het oude kwaad, dat in het christelijk geloof de erfzonde is. Maria werd voor deze zonde behoed met het oog op de verdiensten van het lijdensverhaal van Jezus, waardoor Hij de wereld tot het einde toe met zijn liefde verlost. De heropening van de gotische kathedraal in Parijs nodigt ons uit om na te denken over hoe we, te midden van oorlogen, milieu- en sociale crises en afschuwelijke misdaden, nog steeds kunnen hopen.

Denken we aan de tragedies in Italië, hoe de vrouwenmoorden van Giulia Tramontano en Giulia Cecchettin, wier moordenaars levenslang kregen, veel afgrijzen veroorzaakten. Dit waren geen mannen die werden gekenmerkt door een omgeving van sociale ellende, waarvan vaak wordt gedacht dat het de oorzaak is van zulke gruwelijke misdaden. In talkshows zijn talloze discussies ontstaan over de oorzaken van deze gruweldaden. Sommigen, duidelijker dan anderen, hebben beweerd dat we te maken hebben met het probleem van het kwaad, maar vervolgens wordt de verklaring en oplossing voor deze schrijnende situatie toevertrouwd aan psychologen, sociologen, magistraten, enz. Zij kunnen de elementen rondom de kwestie analyseren, maar het is niet hun taak om het probleem van het kwaad bij de wortel aan te pakken. In zijn laatste encycliek Dilexit nos (DN) zei paus Franciscus dat “het woord hart niet uitputtend kan worden vervangen door biologie, psychologie, antropologie of enige andere wetenschap” (DN 15). En, verwijzend naar de filosoof Heidegger, zegt hij: “Een samenleving die gedomineerd wordt door narcisme en egocentrisme zal in toenemende mate ‘harteloos’ worden.” Uiteindelijk leidt dit tot het “verlies van verlangen” omdat de ander van onze horizon verdwijnt en we in onszelf gekeerd raken, niet in staat tot gezonde relaties. Als gevolg daarvan zijn we niet in staat om God te ontvangen. Zoals Heidegger zou zeggen, om het goddelijke te ontvangen moeten we een “gastenverblijf” bouwen (DN 18). Anders, zegt de paus, “kunnen we geneigd zijn te concluderen dat onze wereld haar hart verliest” (DN 22).

Dit is te wijten aan een afsluiting tegenover de ander en tegenover God, veroorzaakt door een verwond hart. Het uiterste gevolg is de eliminatie van de ander, zoals gebeurde met Kaïn en Abel. De Joodse en Christelijke bijbelse boodschap van het Oude en Nieuwe Testament spreekt van een goede en positieve schepping waarin, vanwege een externe kwade kracht (het misbruik van vrijheid door engelen, ook door God geschapen) er, met de afwijzing van de Schepper, een diepe omwenteling was in het menselijke hart en de hele schepping.

Zeker, alle inspanningen van godsdiensten, cultuur en verschillende wetenschappen die neigen naar het goede en de bevestiging van de ander - mannen, vrouwen, kinderen, de armen en elk schepsel, inclusief ons gemeenschappelijke huis - moeten worden ondersteund. Maar het is een grote hulp voor iedereen om naar de wortel van het probleem te gaan en te proberen elke oorzaak van onderdrukking te overwinnen. De filosoof Kant spreekt scherp over het radicale kwaad dat in de mensheid aanwezig is en Hanna Harendt bekritiseert hem door te stellen dat het kwaad nooit radicaal is omdat wanneer het denken probeert tot de wortel van het kwaad door te dringen, het niets vindt. Volgens haar is alleen het goede radicaal. Augustinus, die het kwaad beschouwt als de afwezigheid van het goede, volgt ze tot op zekere hoogte, want voor de bisschop van Hippo is het kwaad niet alleen metafysisch kwaad als de absolute afwezigheid van het goede, maar ook fysiek kwaad en moreel kwaad dat bestaat in alle schendingen van misdaad, wandaden en zonde. Het goede van zicht is zien, dus is het kwaad als je geen zicht hebt.

Zoals Auschwitz het kwaad was, zijn deze vrouwenmoorden dat ook. Moreel kwaad heeft zijn substantie in negatieve acties die het goede ontnemen. Opnieuw in zijn laatste encycliek stelt de paus: “Laten we nooit vergeten dat onze harten niet zelfvoorzienend zijn, maar broos en gewond. We hebben de hulp van Gods liefde nodig. Laten we ons dan wenden tot het hart van Christus, die kern van zijn wezen, die een laaiende oven van goddelijke en menselijke liefde is en de meest verheven vervulling waarnaar de mensheid kan streven. Daar, in dat hart, leren we onszelf eindelijk echt kennen en leren we hoe we moeten liefhebben” (DN 30).

Terugkomend op de heropening van de Notre Dame kathedraal, zijn er veel redenen voor vreugde en hoop. Is het legitiem dat de reden die zoveel kathedralen heeft voortgebracht ons leidt naar een voorstel dat de wortel raakt van elk van onze harten? Geen illusoire mythe, maar een Woord dat niet triomfantelijk over de aarde wandelt, maar geboren wordt in extreme armoede - omdat het geen thuis heeft gevonden - in een grot, op een precieze plek op aarde, in Bethlehem. Dit is de radicale goedheid die Maria, Notre Dame, ons aanbiedt om samen met alle mannen en vrouwen van goede wil te blijven hopen.

* Mgr. Filippo Santoro, emeritus aartsbisschop van Taranto

Gepubliceerd op lagazzettadelmezzogiorno.it