Sinds 2015 vindt in Brno in Tsjechië de Meeting Brno plaats. Centraal staat een door jonge Tsjechen in het leven geroepen ‘verzoeningsmars’, waarmee wordt herdacht dat in 1945 tienduizenden Duitsers op gruwelijke wijze uit Brno werden verdreven, de zogenaamde ‘dodenmars van Brno’. Duizenden mensen kwamen daarbij om het leven. Ook uit alle andere regio's van Tsjechië werden destijds de Duitstalige burgers, de zogenaamde ‘Sudeten-Duitsers’, verdreven.

Eeuwenlang hadden Duitsers en Tsjechen in het huidige Tsjechië vreedzaam samengeleefd onder het bewind van de Habsburgse monarchie. Het nationalisme dat in de 19e eeuw opkwam leidde tot vervreemding en vervolgens tot vijandschap. Toen Hitler deze gebieden in 1939 annexeerde schaarde een groot deel van de Duitstalige bevolking zich enthousiast achter de nazi's en nam deel aan de wrede onderdrukking van delen van de Tsjechische bevolking. Na het einde van de oorlog verdreven de Tsjechen uit wraak miljoenen Duitstalige inwoners. Decennialang kon men in Tsjechië niet praten over de naoorlogse misdaden tegen de Duitsers, terwijl omgekeerd voortdurend werd stilgestaan bij de misdaden van de Duitsers. Toen Vaclav Havel ongeveer 35 jaar geleden als eerste Tsjechische staatsman zijn excuses aanbood voor de verdrijving van de Sudeten-Duitsers kreeg hij daarvoor hevige kritiek.

Ongeveer 20 jaar geleden initieerden jonge inwoners van Brno de herdenkingsmars in de oorspronkelijke richting, d.w.z. vanuit hun stad naar Oostenrijk. Een belangrijke impuls voor een brede publieke aandacht gaf de roman Gerta. Das deutsche Mädchen van Kateřina Tučková, dat zij in 2009 schreef na intensief historisch onderzoek naar de verdrijving van de Duitsers uit Brno en waarvoor zij de hoogste Tsjechische literatuurprijs ontving. Ook de jonge politicus David Macek sloot zich hierbij aan. David vertelt: "In 2014 was ik voor het eerst bij de Meeting in Rimini. In mei 2015 werd ik voor het eerst uitgenodigd voor de Sudetendeutsche Tag, en de volgende zaterdag vond de verzoeningsbedevaart van Brno plaats. Eind augustus 2015, toen ik voor de tweede keer terugkwam uit Rimini, belde Kateřina Tučková me op. Ze wilde de verzoeningsmars een vast karakter geven en deze inbedden in een groter cultureel evenement. Het was heel mooi: ik hoefde niet te speculeren – het volstond om te beschrijven waar ik vandaan kwam en wat ik tijdens de bijeenkomst in Rimini had meegemaakt. Zo ontstond de “Meeting Brno” in zijn huidige vorm.



We werden uitgenodigd om dit jaar de tentoonstelling "Wat nooit sterft" over Takashi en Midori Nagai in de kathedraal te openen. Op de dag voor de verzoeningsmars maken we kennis met een echtpaar uit onze woonplaats Eichstätt. We ontmoeten elkaar bij “Brünn an einem Tisch”, een gezamenlijke picknick voor de meer dan 200 aangekomen ontheemden en hun nakomelingen, evenals inwoners van de stad Brno. Deze vindt plaats op het Mendelplein, waar in 1945 de Duitsers werden bijeen gedreven om aan de dodenmars te beginnen. De 85-jarige vrouw was toen vier jaar oud. Een groep jongeren van beide nationaliteiten voegt zich bij ons. Zij interviewen de aanwezigen in het kader van een project van het Literaturhaus Stuttgart. De vrouw uit Eichstätt vertelt hoe vreselijk het voor haar was om te zien dat een van de twee kleine kinderen uit haar familie onderweg was omgekomen van de honger en dat ze het dood in de greppel moesten achterlaten. Tegelijkertijd vindt ze het belangrijk om ook iets positiefs te vertellen: samen met haar man, ook een ontheemde, heeft ze haar vaderland al meerdere keren bezocht. Ze heeft ook aangebeld bij haar ouderlijk huis, waaruit ze waren verdreven. Ze werden zeer vriendelijk ontvangen door de huidige bewoners en waren verbaasd dat er na al die decennia niets aan het huis was veranderd. De familie vertelde dat ze om praktische redenen toch een verbouwing overwegen. En ze vroegen de Duitse uitdrukkelijk om haar toestemming. Een teken van respect voor de vrouw van wie dit huis was afgenomen. Ze gaf graag toestemming.

De volgende dag is het startpunt van de mars niet Brno, maar een veld ten zuiden van het dorp Pöhrlitz. Onder het veld liggen de begraven lichamen van bijna 900 slachtoffers van de dodenmars. Daar spreken Duitse en Tsjechische politici en vertegenwoordigers van verenigingen van verdrevenen. Ze zijn allemaal verbonden door één enkel doel: verzoening en vreedzaam samenleven. De mars gaat al 10 jaar in omgekeerde richting: van Pöhrlitz terug naar Brno als teken van terugkeer, van de hartelijke ontvangst van de Duitsers in Brno. Het is 32 km in de verzengende hitte. De benedictijnse abdis Francesca Šimuniová herinnert ons er na het gezamenlijke gebed voor het vertrek aan: “Denk bij elke maaltijd en elk drankje onderweg aan het feit dat de mensen toen geen water en geen voedsel kregen.” Zo houden we de dorstigen en uitgeputten voor ogen. De Duitse ambassadeur loopt met ons mee. Als we hem willen bedanken voor zijn deelname, antwoordt hij: “Dat is toch vanzelfsprekend!”

Bij onze terugkeer in Brno worden de deelnemers aan de mars verwelkomd in de tuin van het Augustijnerklooster. Opnieuw spreken Tsjechische en Duitse politici en zijn er veel informatiestands van verzoeningsinitiatieven die deelnemen aan de bijeenkomst in Brno. Daar ontmoeten we Kateřina. Ze is een jonge moeder en historica. Voor haar liggen exemplaren van tweetalige boeken in het Tsjechisch en Duits. Deze gaan over de hedendaagse geschiedenis van de voormalige Sudeten-Duitse nederzettingen in de Tsjechische Republiek. Zelf komt ze uit het Boheemse Woud, dat grenst aan Duitsland. Haar ouders, grootouders en leraren hadden haar altijd verteld dat het Boheemse Woud van oudsher een nationaal park was, een wildernis. Er was daar nooit iets geweest. Pas toen ze laat in hun middelbare schooltijd door een leraar naar het bos werden geleid en hij hen leerde om beter te kijken beseften ze dat er iets niet klopte. Ze vonden de funderingen van een huis, daarna nog een huis, een kapel, een heel dorp. Midden in het bos, dat zogenaamd altijd een wildernis was geweest. De leraar leerde hen de verborgen sporen van een vroegere bewoning in het bos te herkennen. Geleidelijk aan werd voor deze leerlingen een geheim onthuld: in deze “wildernis” waren tot 1945 dorpen en steden geweest die tot op de grondvesten waren verwoest en waarvan de Duitstalige inwoners waren vermoord of verdreven. Ze hadden daar nog nooit van gehoord. Er was altijd gesproken over de overwinning op het fascisme door de communisten. Ze hadden nog nooit gehoord dat de Tsjechen onrecht met onrecht hadden gewroken. Ze vertelt dat ze zich bedrogen voelt door haar ouders, grootouders en leraren, die haar altijd hadden voorgelogen. Alleen deze ene leraar had hen de waarheid laten zien, die in Tsjechië zelden werd uitgesproken.

Ook vandaag de dag is de verzoening tussen Tsjechen en Duitsers een gevoelig onderwerp. Het is echter indrukwekkend om te zien hoe Tsjechen en verdreven Duitsers en hun nakomelingen elkaar tijdens de bijeenkomst in Brno omhelzen, elkaar in de ogen kijken en samen de waarheid niet uit de weg gaan. De waarheid over de Duitse gruweldaden, de waarheid over de wrede wraak van de Tsjechen. Beide komen de volgende ochtend in het Kaunitz-Kolleg nogmaals tot uiting. Deze studentenflat werd door de Gestapo gebruikt als gevangenis en als martel- en executieplaats. Direct na de “bevrijding” van Moravië door het Sovjetleger werd het gebruikt voor het martelen en executeren van Duitsers. Een monument herinnert vandaag aan de wandaden van de Duitsers. Niets herinnert aan de wandaden van de Tsjechische wraaknemers. De bijeenkomst in Brno begon met het gezamenlijk neerleggen van kransen voor de slachtoffers van beide onrechtvaardigheden en het herdenken van de slachtoffers met een gezamenlijk Onze Vader. Veel Tsjechen en Duitsers hadden tranen in hun ogen van ontroering.

Wie kan inschatten wat het voor de nog levende slachtoffers van de verdrijving betekent om vlak voor hun dood te ervaren dat Tsjechen dit onrecht erkennen en om vergeving vragen en symbolisch de Duitsers weer in Brno opnemen door de marsrichting om te keren? Deze gezamenlijke herinnering en wederzijdse vergeving is als een ontgifting. De verzoeningsmars vindt veel weerklank in Duitsland. Het is onderwerp van het nieuwsprogramma van de Duitse televisie. In grote Duitse dagbladen verschijnen uitgebreide verslagen, die David ons niet zonder trots toestuurt.

Dit verzoeningswerk maakt deel uit van een breed scala aan culturele evenementen rond het thema vrede en verzoening. Dat bleek al tijdens de openingsceremonie in 2025, waar Oleksandra Matwijtschuk, voorzitter van het Oekraïense “Center for Civil Liberties”, sprak over de strijd van het Oekraïense maatschappelijk middenveld voor vrede en democratie. Haar organisatie ontving in 2022 samen met de Russische ngo Memorial en de Wit-Russische burgerrechtenactivist Ales Bjaljazki de Nobelprijs voor de Vrede: volgens Vatican News een “teken tegen oorlog en voor democratie”.

Ook Rami Elhanan en Bassam Aramin spraken tijdens de bijeenkomst in Brno over de absurditeit van oorlog en het wonder van vergeving en verzoening. Rami is Israëliër, Bassam Palestijn. Beiden hebben hun dochtertjes verloren in het conflict tussen Palestijnen en Israël. Nu zijn ze vrienden en noemen ze elkaar “broers”. Ze zijn actief in de vereniging “Parents Circle”, waarin Palestijnse en Israëlische ouders wier kinderen zijn omgekomen in het conflict tussen de twee volkeren zich inzetten voor vrede en verzoening. David had hen vorig jaar persoonlijk ontmoet tijdens de Meeting voor de vriendschap tussen de volkeren in Rimini en had hen vervolgens uitgenodigd. Rami en Bassam benadrukken dat je ook met je vijanden over vrede moet praten, want de echte vijand is de haat die je van binnenuit verteert.

Twee dagen later mochten we in de kathedraal van Brno de tentoonstelling “Wat nooit sterft” presenteren. In de tentoonstelling staat: “Vrede is een moeizaam doel, en alleen wie vrede in zijn hart draagt, kan erover spreken”. Dat vereist “persoonlijke opoffering en bekering van het hart. Want zonder dat kunnen we ons niet verheffen boven het egocentrisme, dat de ware vijand van de vrede is”.

Een week later ontvangt de Meeting Brno de mensenrechtenprijs van de Sudeten-Duitsers in Regensburg. De leiders van de Meeting Brno nodigen de Sudeten-Duitsers uit om volgend jaar voor het eerst hun jaarlijkse bijeenkomst in Tsjechië, namelijk in Brno, te houden. Een sensatie: “Wind of Change tussen Sudeten-Duitsers en Tsjechië”, kopt de Frankfurter Allgemeine Zeitung.