“Ik zag een strijdlustige paus. Oud, maar met genoeg energie om een christelijke gemeenschap wakker te schudden die een beetje slaperig, bang en beduusd is. We verwachtten een oude man die zich bezighield met institutionele toespraken, maar hij was veel meer dan dat. We zagen hem als aanhankelijk, alert, met een scherp verstand. Slim. Hij verbaasde me. Hij verbaasde ons.” Jan De Volder is professor aan de Katholieke Universiteit Leuven, waar hij doceert aan de faculteit Theologie en Religiewetenschappen en de leerstoel “Religie, conflict en vrede” bekleedt. In de nasleep van wat misschien wel de moeilijkste reis van het hele pontificaat was, die de paus voor het eerst naar het hart van het geseculariseerde Europa bracht, probeert de Belgische professor de hoogtepunten te identificeren van de boodschap die paus Franciscus naar zijn land bracht. “Het klimaat aan de vooravond was niet erg gunstig. De publieke opinie was soms sceptisch, zeer kritisch, zelfs cynisch. Sommigen dachten, na zijn veeleisende reis naar het Oosten, dat hij zijn bezoek aan ons zou overslaan. Toen kwam hij aan en, zoals zo vaak met Franciscus, ging het er anders aan toe dan verwacht.”

Wat viel u het meest op?
De Belgische etappe begon met een bezoek aan koning Filip, waar premier Alexander De Croo een zeer harde toespraak hield over seksueel misbruik in de kerk en hoe de hiërarchie is omgegaan met de gevallen die de afgelopen jaren aan het licht zijn gekomen. De paus reageerde zonder enige aantekening, zonder mogelijkheid tot misverstand, dat dit onduldbare episodes waren en dat de Kerk er alles aan moet doen om ervoor te zorgen dat dit niet meer gebeurt. Hij vroeg om vergeving en sprak over wat er was gebeurd als “onze schaamte en vernedering”. Daarna ontmoette hij de slachtoffers van het misbruik. De bijeenkomst kreeg opnieuw kritiek omdat mensen zeiden dat een ontmoeting van een uur met 15 mensen te weinig was. Maar Franciscus sprak bijna twee uur met hen. Bij het verlaten van de bijeenkomst zeiden de slachtoffers dat ze blij waren omdat ze het gevoel hadden dat de paus naar hen had geluisterd en ontroerd en meelevend was overgekomen. Ik denk dat de publieke opinie dit ook waardeerde.

De universiteit maakte het hem ook niet gemakkelijk.
De belangrijkste focus van het bezoek was de uitnodiging van de paus om de 600ste verjaardag van de stichting van de Katholieke Universiteit Leuven te vieren, die in 1972 gesplitst werd in de Leuvense campussen, de Franstalige campus (Université Catholique de Louvain of UCLouvain), en Louvain-la-Neuve, de Vlaamse campus (Katholieke Universiteit Leuven of KU Leuven). Op vrijdag was er een bijeenkomst met de professoren rond het thema vluchtelingen, terwijl op zaterdag de paus een ontmoeting had met studenten en het thema de encycliek Laudato si' was. De universiteit bedankte de paus voor zijn bemoedigende woorden over deze twee onderwerpen, maar de twee toespraken van de twee rectoren herhaalden verschillende thema's die relevant zijn voor de liberale cultuur die dominant is op de twee universiteiten: openheid voor de LGBTQIA+ gemeenschap en voor vrouwen, inclusief het verzoek om vrouwelijk priesterschap. De paus besloot niet op deze verzoeken in te gaan, maar in Louvain-la-Neuve ging hij wel in op de rol van vrouwen, waarbij hij het klassieke discours van de katholieke christelijke doctrine herbevestigde en aandrong op de complementariteit tussen mannen en vrouwen in het leven van de Kerk, waarbij hij herhaalde dat ze niet onderling verwisselbaar zijn. Sommigen waren er niet blij mee; zo gaf de rector direct na zijn toespraak een verklaring uit waarin hij het oneens was met de woorden van de paus. Op zijn terugvlucht wees Franciscus erop dat het niet “moreel” is om een standpunt te publiceren zonder rekening te houden met wat er daadwerkelijk wordt gezegd.



Afgezien van de spanningen gaf de paus zijn visie op de taak van de universiteit.
Zijn lezing was interessant, hij prees de academische wereld en vroeg om de grenzen van kennis open te houden. Hij vroeg ons om de zoektocht naar de waarheid niet uit het oog te verliezen en bekritiseerde daarom de ideologieën die het onderzoek conditioneren en degenen die het verlangen opgeven om de waarheid te kennen. Dit zijn nuttige dingen die je zelden hoort op universiteiten. Er valt veel te leren, te herlezen en te bespreken. Ik kan niet zeggen of dit zal gebeuren of dat we zullen doorgaan alsof er niets gebeurd is. Het is nog te vroeg om dat te zeggen.

Lees ook: ontmoeting van de Heilige Vader met universiteitsprofessoren

Een zeer belangrijk gebaar was zijn bezoek aan het graf van koning Boudewijn.
De achting die de pausen voor hem hadden is welbekend. Hij nam twee dagen ontslag om de wet die abortus legaliseerde niet te ondertekenen. Hij stierf een jaar later en er was een nationale rouw die diep gevoeld werd onder de bevolking. De meeste mensen beschouwden hem als een zeer gelovig man, misschien zelfs te veel voor de gemiddelde Belg, maar ze zagen hem als een rechtschapen man die zijn geweten volgde. Zijn herinnering is vandaag een beetje vervaagd maar juist in deze weken heeft het Belgische parlement de mogelijkheid besproken van een grotere liberalisering van abortus. De paus vermeldde dit niet in zijn toespraken maar hij ging bidden bij het graf van de koning en kondigde aan het einde van de mis aan dat hij zou vragen dat het proces voor zijn zaligverklaring zou worden opgestart. Het was een verrassing voor iedereen.

Wat was zijn boodschap aan de christelijke gemeenschap?
Hij drong aan op vreugde en evangelisatie. Hij moet de indruk hebben dat onze Kerk moe is in een land dat heel snel geseculariseerd is. Daarom nodigde hij ons uit om onze defensieve houding te laten varen en ons ten dienste te stellen van het evangelie en de zending. Niet denkend aan ons als een meerderheid, maar wetend dat we een minderheid zijn, vroeg hij ons de moed te hebben om de boodschap van Christus aan iedereen te brengen.

Tijdens zijn eerste toespraak in België zei de paus: “Door te getuigen van haar geloof in de Verrezen Christus wil de katholieke Kerk een aanwezigheid zijn die individuen, gezinnen, samenlevingen en naties een hoop biedt die zowel oud als altijd nieuw is. Een aanwezigheid die iedereen helpt om uitdagingen en moeilijkheden aan te gaan, niet met lichtzinnig enthousiasme of somber pessimisme, maar met de zekerheid dat de mensheid, geliefd door God, niet voorbestemd is om in het niets in te storten, maar eeuwig geroepen is tot goedheid en vrede.”
Ja, hoop was precies het thema van dit bezoek, “En route avec Espérance.” De Paus ziet België als een enigszins depressieve plek, vooral voor de Kerk en voor christenen, en daarom wilde hij de oude hoop voorstellen, die geworteld is in het Evangelie, in de boodschap van Christus die het kwaad en de dood heeft overwonnen aan het kruis. Maar hij herhaalde ook dat deze impuls in onze tijd met nieuwe kracht kan worden beleefd. De boodschap van jeugdige hoop van een 88-jarige man. De broosheid van zijn lichaam versterkte de kracht van zijn woorden. Het was een cruciaal bezoek, opgevat als een uitnodiging tot leven. Ik denk dat dit bij veel mensen een snaar raakte, zeker bij jonge mensen. Er waren enkele duizenden mensen bij de wake met jonge mensen. Er was geen plan voor de paus om te gaan, maar hij wilde er graag bij zijn. Het was een feestelijk moment, waar je jonge mensen zag die christen willen zijn. De mis was een tijd van viering, maar ook een tijd van gebed. De stilte was echte stilte.

Dus ook in België is er leven....
De Kerk in België is niet dood of op sterven na dood. Er zijn mensen die het christendom op een frisse en nieuwe, vreugdevolle manier willen beleven, zonder al te veel ideologische debatten, wat meer typisch is voor de oudere generatie. Jongeren worden ondergedompeld in een context van een wokecultuur, zelfs op de universiteit. Maar er zijn veel jonge mensen, misschien minder intellectueel, hoewel velen van hen intellectuelen zullen worden, die niettemin een verlangen hebben om het christendom op een nieuwe manier te ervaren. Dit was een ontdekking voor de media, want het is een wereld waar kranten nooit of zelden over praten. Maar het bezoek van de paus stimuleerde ook deze zichtbaarheid; zonder hem zou deze wake niet hebben plaatsgevonden. Het was een explosie van vreugde. Voor mij was het misschien wel het mooiste moment van het bezoek.